کتاب ایقان
کتاب ایقان به گفته ی شوقی افندی، بزرگترین وقدیمی ترین کتاب بهائیت محسوب می شود. این کتاب توسط میرزا حسینعلی بها برای اثبات دعاوی سید علی محمد باب در سالهای ۱۲۷۷ یا ۱۲۷۸ یا۱۲۸۰هجری قمری نوشته شده است.
نویسنده در این کتاب خود را “خادم فانی” و عبد فانی” وبرادر کوچکتر خودش را که جانشین باب بوده” مصدر امر “و”کلمه مستور” ” وباب را “نقطه” نامیده است.این کتاب نشان از اعتقاد راسخ نویسنده به دعاوی سید باب دارد بدون اینکه برای خود کوچکترین حق و مقامی قائل باشد.
او این کتاب را برای خال و دایی بزرگ سید باب یعنی سید محمد تاجر شیرازی نوشت (موقعی که وی برای زیارت عتبات عالیات به عراق آمده بود) تا او را هم بابی گرداند.اما این کتاب هیچ تاثیری در او نداشت و همچنان بر عقیده ی پدران خویش استوار بود تا اینکه از دنیا رفت و بنا بر وصیتش در حرم مطهر حضرت شاهچراغ شیراز مدفون گردید که شاهد بر مسلمانی اوست.
شوقی گفته است میرزا حسینعلی خواسته است با نوشتن این کتاب گامی در جهت تکمیل کتاب “بیان “بردارد که قرار بوده در نوزده واحد و۳۶۱ باب باشد ولی نا تمام و ناقص بوده و همچنان ناقص مانده است. میرزا حسینعلی در سال ۱۳۰۸ (یک سال پیش از فوت) پسرش میرزا محمد علی غصن اکبر را به همراه میرزا آقاجان خادم منشی حضور را از عکا به بمبئی فرستاد تا آثار خطی او را به چاپ رساند.او چنین کرد (و از این بابت حق بزرگی بر گردن بهائیان دارد اگر چه او را بعد ها بخاطر اختلاف با عباس عبدالبها پسر دیگر که زمام بهائیان را به دست گرفت ناقض و ملعون نامیدند) و بعد از چاپ اعلان نمود همه ی نسخ قبلی بی اعتبار است و باید نسخه های دیگر بر اساس آن تصحیح شود. او این کتاب را بعد از مراجعت از کوههای سلیمانیه به بغداد نوشت زمانی که بخاطر بدبینی های بابیان به او به جهت توطئه برای کنار زدن برادر کوچکترش از جانشینی باب ناگزیر شده بود با عنوان درویش محمد بطور ناشناس دوسالی را به آن نواحی به میان دراویش سنی برود و تاثیر این مجالست وهمنشینی با دراویش در عبارات کتابش کاملاً پیداست.
در سال ۱۳۱۰ نسخه ای دیگر از ایقان انتشار یافت که با این چاپ تفاوت هایی داشت زیرا دیگر اختلافات درونی بهائیان و ازلیان بالا گرفته بود و برخی عبارات بها در ایقان درباره برادرش می توانست متمسک خوبی برای ازلیان باشد که خود داستان مفصلی دارد و نیز صد ها مورد انتقاد از لحاظ املا و انشا و کیفیت روایت ونقل که باید تصحیح می شد در این چاپ تغییر یافت.
نقدهای گوناگونی از حیث ادبی و مفهومی بر این کتاب نوشته شده است.بعضی ۸۴ خطا و بعض دیگر ۱۵۴ اغلاط و اختلافات لفظی و معنوی نسخه های چاپی و خطی و برخی تصرفات در آیات قرآنی را نشان داده و مبانی استدلال های آن را با منطق وعقل نقض کرده اند.
شوقی درکتاب قرن بدیع جلد دوم صفحه ۱۴۷ درباره ایقان می نویسد :
“در بین جواهر اسرار مخزونه و لئالی ثمینه مکنونه که از بحر زخار علم و حکمت حضرت بهاءالله ظاهر گردیده اعظم و اقدم آن کتاب مستطاب ایقان است که در سنین اخیره ی دوره ی اقامت بغداد (۱۲۷۸ هجری قمری مطابق ۱۸۶۲ میلادی) طی دو شبانه روز از قلم مبارک نازل گردیده و با نزول آن بشارت حضرت باب تحقق پذیرفت و وعده ی الهی که حضرت موعود، بیان فارسی را که ناتمام مانده تکمیل خواهد فرمود به انجاز پیوست”
چنان که ملاحظه می فرمائید، “شوقی “عبارت اعظم ” و” اقدم ” را برای ایقان بکار برده و سال نگارش آن را ۱۲۷۸ قمری دانسته و مدت انزال آن را “دو شبانه روز” ذکر نموده است.
شوقی با این عبارتش مرتکب دو خطای عمده شده زیرا بکار بردن عبارت متمم بیان فارسی برای ایقان، نادرست است به این دلیل که بیان فارسی وعربی طبق گفته باب قرار بوده ۳۶۱ باب داشته باشد (۱۹ واحد که هر واحد ۱۹ باب داشته باشد) در حالیکه باب فقط توانست ۱۶۲ باب از بیان فارسی (باب دهم از واحد نهم) و۲۰۹ باب از بیان عربی (آخر واحد یازدهم) را بنویسد و اضافه شدن دو باب ایقان به ۱۶۲ باب بیان فارسی دردی را نمی گشاید.
و هنوز تا ۳۶۱ باب وعده داده شده توسط باب که موعود بیان می بایست تکمیل کند ۱۹۷ باب کم دارد.پس معلوم است باید بابیان دنبال کس دیگری به عنوان موعود بیان باشند تا واقعاً بیان فارسی و عربی را تکمیل کند تا وعده ی باب به انجاز رسیده باشد و کتاب او متمم بیان فارسی باشد.تازه هنوز تتمیم بیان عربی روی زمین مانده است که آن خود موضوع را پیچیده تر می کند!!
خطای دیگر شوقی این است که وی سال نگارش ایقان را سال ۱۲۷۸ دانسته است وحتماً این را از عبارت خود میرزا حسینعلی در ایقان استفاده کرده که می گوید:
هیجده سنه می گذرد که بلایا از جمیع جهات مثل باران بر آنها (بابی ها) باریده” که با اضافه کردن ۱۸ به ۱۲۶۰- سال اعلام بابیت باب – سال ۱۲۷۸بدست می آید.
اما شوقی یادش رفته که خود میرزا در جای دیگر همین کتاب می گوید:
“باری هزار و دویست و هشتاد سنه از ظهور نقطه فرقان گذشت”
وبه این ترتیب زمان نگارش ایقان را حداقل تا سال ۱۲۸۰مستمر و ادامه دار ذکر نموده است!
یعنی نگارش ایقان حداقل دو سال طول کشیده است از سال ۱۲۷۸ تا ۱۲۸۰٫
و بدین ترتیب ادعای نوشته شدن ایقان در دو شبانه روز توسط شوقی امری خلاف واقع و ادعایی گزاف می نماید و بهائیان را با چالش جدی روبرو می سازد و سخن رهبر آخرشان را در مورد اعظم کتب بهائیان بی اعتبار می کند.
نکته دیگری که در قسمت نخست آمد ایمان دایی سید باب است:
گفته شد رساله ی خالویه که بعد ها ایقان نامیده شد را میرزا حسینعلی برای دعوت دایی سید باب (سید محمد تاجر شیرازی) نوشت تا او را به دعوت جدید مومن گرداند.علیرغم ادعای عبدالبها در مورد ایمان آوردن نامبرده، مورخان او را تا آخر عمر مسلمانی معتقد ونه بابی شمرده اند. به نقل از کتب مورخانی همچون تذکره ی فسائی در ذکر رجال شیراز و مدفون شدن نامبرده طبق وصیتش در جوار حرم حضرت شاهچراغ در کنار اجدادش. واگر او بابی می شده همچون رویه ی سایر بابیان مثل اصحاب بدشت و ضوضاهای سه گانه از دید همشهریان و مورخان مخفی نمی مانده است.گر چه فرضاً ایمان هم آورده باشد دلیل درستی مطالب ایقان نمی توانست باشد و باید خود مطالب ایقان مورد ارزیابی واقع گردد .
