بیت لحم (bethlehem)

بیت لحم، عربی بَیْتِ لَحْمٍ به معنای “خانه گوشت”، در عبری בֵּית לֶחֶם (Beit Leḥm و در عبری جدید Beyt Leḥem) به معنای خانه نان، و در یونانیΒηθλεέμ Bethleém) )، شهری کهن در سرزمین فلسطین می باشد. این نام را بَیتُ‌لَحم ، بَیت‌لَخم و بِت‌لِحِم و بِت‌لِخِم نیز گفته‌اند.
بیت لحم به سبب شهرت مزارع غلات آن در دورۀ باستان، خانۀ نان خوانده می‌شد . در کتاب مقدس نام دیگر این شهر افراته است (سفر پیدایش، ۳۵: ۱۹) و آن را ضمناً «بیت‌لحم یهودا» (کتاب‌روت، ۱: ۱-۲؛ اول سموئیل، ۱۷: ۱۲؛ سفر داوران، ۱۷: ۷-۸) و «شهر داوود» نیز نامیده‌اند(انجیل لوقا، ۲: ۴، ۱۱) کتاب مقدس عبری بیت لحم را به عنوان شهر داود و مکانی که در آن به عنوان پادشاه اسرائیل تاج گذاری نمود و نیز مکانی که او توسط ساموئل تدهین شد معرفی می کند. از یک چشمه در همین بیت لحم بود که سه تن از جنگاوران او برای وی آب آوردند زمانی که در غار آدولام پنهان شده بود.
در عهد جدید، انجیل متی و لوقا بیت لحم را به عنوان محل تولد عیسی ناصری معرفی می کند. این شهر یکی از قدیمی ترین جوامع مسیحی را در خود جای داده است.
در عین حال که بیت لحم دارای اکثریت مسلمان است، همچنین یکی از بزرگترین جوامع مسیحی فلسطینی را در خود جای داده است. بیت لحم همچنین شهر های “بیت جلا” و “بیت ساهور” و نیز “اردوگاه پناهندگان ایدا و آزا” را شامل می باشد.
همچنین این شهر ارزش شایانی برای مسیحیان جهان دارد چرا که بر اساس متون مذهبی مسیحی، شهر بیت‌لحم زادگاه عیسی مسیح است. بیت‌لحم در ۸ کیلومتری جنوب غربی بیت‌المقدس و در ناحیه‌ای بسیار حاصل‌خیز واقع است . بر روی تپه‌های پیرامونی بیت‌لحم درختان بسیاری به چشم می‌خورد و باغهای مشهور به باغ سلیمان در نزدیکی آن واقع است .

تاریخچه
قدیمی ترین ارجاعات تاریخی به این شهر مربوط به نامه های آمارنا (۱۴۰۰قبل میلاد) می باشد، زمانی که پادشاه اورشلیم از ارباب خود، پادشاه مصر، درخواست کمک می کند برای بازپس کرفتن بیت لحم که مورد اختلال و آشوب قرار گرفته بود. از آنجایی که در این زمان هنوز یهودیان و اعراب به این منطقه وارد نشده بودند، اینگونه گمان می رود که مشابهت این نام با نام کنونی این منطقه می تواند دلیلی باشد بر اینکه آنجا مسکن کنعانیان بوده است که دارای میراث فرهنگی و زبانی بسیار نزدیکی هستند با اقوامی که بعد ها در این منطقه ساکن شدند.
اما بسیاری معتقدند پیشینۀ بیت‌لحم به ۴ هزارسال می‌رسد . نوشته‌اند که در پایان سدۀ ۱۱ق‌م، داوود در این شهر به دنیا آمد و دوران کودکی خود را به چوپانی گذراند. آن‌گاه توسط سموئل نبی‌، شاه بنی‌اسرائیل خوانده شد (اول سموئیل، ۱، ۱۶: ۱، ۱۳). البته شهرت این شهر بیش از هر چیز به سبب تولد عیسیٰ(ع) در آنجاست . ازاین‌رو، نه تنها این شهر، که کل سرزمین فلسطین به عنوان سرزمین مقدس برای مسیحیان محترم است .

عصر کتاب مقدس و تولد عیسی
دو گزارش در عهد جدید عیسی را متولد بیت لحم معرفی می کنند. بر اساس انجیل لوقا، والدین عیسی در ناصره زندگی می کردند اما به علتی که بعضی آن را سرشماری ذکر کرده اند به بیت لحم سفر کردند، و عیسی پیش از اینکه آنها به ناصره بازگردند در آنجا به دنیا آمد.
گزارش انجیل متی اینگونه دلالت می کند که خانواده عیسی زمانی که او متولد شد در بیت لحم زندگی می کردند، و اندکی بعد به ناصره رفتند. متی گزارش می دهد که هیرودیس گفت “پادشاه یهودیان” در بیت لحم متولد شده است، و لذا دستور داد که همه کودکان کمتر از دو سال را در شهر و مناطق اطراف بکشند. یوسف، که مسیحیان وی را پدر زمینی عیسی می نامند، در رویا از این امر مطلع می شود و لذا آنها به مصر فرار می کنند و پس از مرگ هیرودیس برمی گردند. اما او در رویای دیگری از بازگشت به یهودا منع می شود و خانواده را به جلیله می برد و سپس برای زندگی به ناصره می روند.
بیت لحم ممکن است با کلمه افرات که در کتاب مقدس آمده است یکی باشد، که به معنی حاصلخیز می باشد. مسیحیان کهن یک آیه در کتاب میخا، یکی از انبیای بنی اسرائیل، را به عنوان تولد عیسی در بیت لحم تفسیر کرده اند. بسیاری از دانشمندان معاصر اینکه عیسی واقعا در بیت لحم متولد شده باشد را مورد سئوال قرار داده اند، و پیشنهاد می کنند گزارش های اناجیل مختلف تولد عیسی را به عنوان کنایه از اجرای رسالت ذکر می کنند. آنها استدلال می کنند در انجیل مرقس و انجیل یوحنا روایتی در مورد تولد عیسی یا حتی اشاره ای به اینکه عیسی در بیت لحم متولد شده است را ندارند، و تنها او را به عنوان اینکه از ناصره است معرفی می کند.
وجود روایت های قدیمی از تولد عیسی در بیت لحم توسط ژوستین شهید، یکی از پدران مدافع، تصدیق شده است. او در “مکالمه با تریفو” (۱۵۵-۱۶۱) بیان کرده است که خانواده عیسی به غاری بیرون شهر پناه بردند. اوریگنس اسکندرانی، در حدود سال ۲۴۷، به غاری در شهر بیت لحم اشاره می کند که ساکنین محل اعتقاد داشته اند محل تولد عیسی بوده است.
یعقوبی از قول میسحیان می‌نویسد که مریم به هنگام بارداری به بیت‌لحم آمد. همو اضافه می‌کند عده‌ای از مجوسان به بیت ‌‌لحم آمدند و برفراز سر آنها ستاره‌ای بود که به دنبال آن می‌رفتند تا عیسیٰ (ع) را دیدند و بر او سجده کردند . مطابق انجیل متیٰ آنان گفتند: ستارۀ او را در مشرق دیده‌ایم و برای پرستش او به اورشلیم آمده‌ایم(۲: ۱-۱۱). رانسیمان خبر می‌دهد که بر سر در کلیسای زادگاه عیسیٰ (ع) نقش این ۳تن مجوس در سدۀ ۷م، وجود داشته است .
نخل یاد شده در قرآن مجید که مریم (ع) از خرمای آن تناول کرد در این شهر قرار داشت . ابن‌بطوطه نیز در دیدار خود از بیت‌لحم، از بقایای این نخل خبر داده است .

عصر روم و بیزانس
بین سال های ۱۳۲-۱۳۵ ، پس از اشغال آن طی آشوب بارخوبا، شهر توسط رومیان تصرف شد. ساکنین یهودی آن به فرمان هادریانوس اخراج شدند. در زمان حکومت آنها بر بیت لحم، رومیان بر آدنیس، مجسمه آئین افسانه ای یونانی، در مکان کلیسای تولی عیسی معبدی ساختند. این کلیسا در سال ۳۲۶ زمانی که هلنا، مادر کنستانتین اولین امپراطور بیزانس، از بیت لحم بازدید کرد تجدید بنا شد.

قرون وسطی
در ۳۲۶م مادر قسطنطین، امپراتور روم پس از دیدار از فلسطین، پسر خود را واداشت تا مکانهایی را که با مولد عیسیٰ(ع) مرتبط است، به صورت زیارتگاه درآورد. کنستانتین نیز در محل زادگاه عیسیٰ(ع) کلیسایی که در زیبایی و شکوه بی‌همانند بود، بنا نهاد و پس از آن بود که این شهر به صورت یکی از مقدس‌ترین مکانهای مسیحی شهرت یافت. در همین زمان بود که قدیس ‌ژرُم در این شهر مقیم شد و به ترجمۀ کتاب مقدس از عبری به زبان لاتین پرداخت .

اسلام و جنگ های صلیبی
در سال ۶۳۷، اندکی پس از فتح اورشلیم توسط نیروهای مسلمان، عمر بن الخطاب، دومین خلیفه، تضمین نمود کلیسای تولد عیسی برای مسیحیان باقی خواهد ماند. در نزدیکی این کلیسا، در محلی که عمر نماز خوانده بود مسجدی ساخته شد این مسجد تا سدۀ ۷ق/۱۳م نیز بدون تغییر برجای مانده بود
ناصرخسرو در بازدید از این شهر می‌نویسد: “ترسایان… آن را عظیم بزرگ می‌دارند و همیشه قومی آنجا مجاور باشند و زایران بسیار رسند… و ترسایان قربان آنجا کنند و از روم آنجا بسیار آیند” . در حدیث معراج حضرت محمد(ص) نیز از بیت‌لحم نام برده شده است، آنجا که می‌فرماید، جبرئیل ندا داد: “فرود آی و دو رکعت نماز بگزار” که اینجا زادگاه برادرت عیسیٰ است . بدین‌سان، بیت‌لحم نزد مسلمانان نیز پیوسته از تقدس و احترام ویژه‌ای برخوردار بوده است.
در سال ۹۸۵، المقدسی جغرافی دان اسلامی از بیت لحم دیدن نموده و به کلیسای بزرگی که در آنجا بوده به عنوان کلیسای قسطنطین که کلیسای بی نظیری بوده است اشاره می کند. در سال ۱۰۰۹، در زمان حکومت ششمین خلیفه فاطمیان، الحاکم بامر الله، دستور صادر شد مبنی بر تخریب کلیسای تولد، اما باواسطه گری مسلمانانی که ساکن محل بودند از این کنار منصرف شدند.
بیت لحم در سال ۱۰۹۹ در طی جنگ های صلیبی تصرف شد . آنها بیت لحم را مجهز به استحکامات نیرومندی نمودند و دژی ساختند که یکی از مشهورترین دژهای سرزمین فلسطین است و نیز صومعه ای در بخش شمالی کلیسای تولد ساختند. در این زمان کشیش آنجا که دارای عقاید ارتدوکس یونانی بود اخراج و به جای آن کشیش لاتین جایگزین شد. این کار در کریسمس سال ۱۱۰۰ زمانی که بالدوین اول، اولین پادشاه فرنگی اورشلیم، تاج گذاری نمود انجام شد.
در سال ۱۱۸۷، صلاح الدین ایوبی، پادشاه مصر و سوریه، بیت لحم را از اشغال مهاجمان در آورد. کشیش لاتینی از بیت لحم اخراج شد و ارتدوکس یونانی جایگزین شد.
بیت لحم ، اورشلیم و ناصره در ضمن پیمانی که در ۱۲۲۹ میان امپراطور روم، فردریک دوم، و پادشاه ایوبی، الکامل، در عوض آتش بس ده ساله بسته شد به مهاجمان واگذار شد. این پیمان در ۱۲۳۹ به پایان رسید و بیت لحم دوباره در ۱۲۴۴ به تصرف مسلمانان درآمد.

قرن نوزدهم
در اوایل سدۀ ۱۳ق/۱۹م مسلمانان حاکم با ارمنیان شهر که در اماکن مذهبی علایقی داشتند، در برابر بیزانسیها پیمان بستند . بیت‌لحم در سده‌های میانه شهری پرجمعیت به شمار می‌آمد و اهمیت بازرگانی داشت. در سدۀ ۱۹ و اوایل سدۀ ۲۰م، جمعیت شهر رو به کاهش نهاد، زیرا در ۱۲۵۰ق/۱۸۳۴م پس از شورش محلۀ مسلمان‌نشین، برضد ابراهیم پاشا فرمانروای مصر و قتل‌عام مردم توسط همو، جمعیت مسلمان بیت‌لحم تحلیل رفت و در ۱۹۱۴م، به هنگام آغاز جنگ جهانی اول، بسیاری از مسیحیان شهر به ایالات متحده مهاجرت کردند. در ژوئیۀ ۱۹۳۷ پس از تقسیم سرزمین فلسطین به ۳ بخش، ادارۀ مراکز مذهبی به انگلستان واگذار شد .
بیت‌لحم در ۱۳۱۹ش/۱۹۴۰م، ۷هزار و در ۱۹۴۵م، ۸۲۰‘۸ تن جمعیت داشت که همگی عرب و غالباً به فرقه‌های مختلف مسیحیت وابسته بودند. در این زمان جمعیت مسلمان شهر در اقلیت بود . در ۱۳۲۷ش/۱۹۴۸م پس از اولین جنگ اعراب و اسرائیل، بیت‌لحم جزو خاک اردن به‌شمار می‌آمد، اما پس از جنگ ۶روزه (۱۹۶۷م) و اشغال کرانۀ باختری، بیت‌لحم نیز به تصرف اسرائیل درآمد . جمعیت شهر در این زمان بالغ بر شانزده هزار تن گزارش شده است. اینان اعم از مسیحی و مسلمان از لحاظ قومی به خاندانهای مختلفی تعلق داشتند . در میان مردم شهرت دارد که سکنۀ مسیحی بیت‌لحم از بازماندگان صلیبیان هستند که با عربهای بومی درآمیخته‌اند. مسیحیان بیت‌لحم جزو فرقه‌های مختلف، از جمله ارتدکس یونانی، ارمنی و برخی فرقه‌های لاتین هستند .
بیت‌لحم از سدۀ ۴م شهر زیارتی مسیحیان بوده است و هنوز جهانگردان بسیاری روزانه از این شهر بازدید می‌کنند. صنایع دستی و یادمانهای مذهبی ساخته شده از صدف و چوب زیتون و شمعهای “متبرک” تولیدی در بیت‌لحم هم، در بازارهای داخلی و نیز جهانی، در میان مسیحیان از شهرت خاصی برخوردار است .

آثار باستانی
مهم‌ترین بنای شهر بیت‌لحم، کلیسای مولد عیسیٰ(ع) است. این کلیسا شامل بنای هشت گوشی است که بر روی مغازۀ مولد عیسیٰ (ع) بنا شده و به کلیسای رومی چارگوش که به زیبایی و شکوه با مرمر، انواع موزائیک و نقاشیهای دیوار تزئین شده، متصل است. این بنا بارها بازسازی و دگرگون شده است . همچنین بقایای قبرهایی در افرات ـ یا افرانه، بخش جنوبی بیت‌لحم ـ به چشم می‌خورد که به صورت غارهایی در دل کوه حفر شده‌اند. شواهد حاکی از آن است که این قبرها به جامعه‌ای شبانی و نیمه کوچنده تعلق داشته است(مزار، ۱۹۸). آثاری سفالین از عصر برنز و آهن در ضلع شرقی کلیسای مولد عیسیٰ (ع) و نیز زوبینهایی متعلق به سدۀ ۱۱ق‌م در نزدیکی القدر ـ جنوب بیت‌لحم ـ یافت شده است.
برکه‌های سلیمان که آب شهر به‌طور سنتی از آنها تأمین می‌شد. در جنوب بیت‌لحم واقع‌اند. قبر راحیل، همسر یعقوب (سفر پیدایش، ۳۵: ۱۹-۲۰)، و همچنین مدفن داوود و سلیمان را نیز در این شهر دانسته‌اند.