شورای ترنت Council of Trant

نهضت اصلاح دینی عبارتی است که غالبا ذهن شنوندگان و خوانندگان را به سوی مارتین لوتر و یا ژان کالون ، مصلحان پروتستان قرن شانزده سوق می دهد ؛ در حالی که واقعیت این گونه نیست و نهضت اصلاح دینی معانی گسترده تری دارد.
عبارت نهضت اصلاح دینی در حقیقت اشاره به چهار نهضت دارد که سه نهضت نخست مربوط به پروتستان ها و آخری متعلق به کلیسای کاتولیک است و معمولا از آنها با این تعابیر یاد می شود : آیین لوتری ، کلیسای اصلاح شده ، اصلاح گرایی بنیاد ستیز و ضد اصلاح یا اصلاح کاتولیکی.
تفاوت بین دو نهضت اولی با اصلاح گران بنیاد ستیز در این است که دو گروه اول(پیروان کالون و لوتر ) برای نیل به اهداف خود از مقامات سکولار مانند شاهزادگان نیز کمک می گرفته اند ؛ در حالی که اصلاح گران بنیاد ستیز ایشان را فاقد هر گونه حقی در حوزه کلیسا می دانستند.
اما نوع چهارم نهضت اصلاح که ماهیتی متفاوت از سه نهضت پیشین دارد بیشتر مربوط به آیین کاتولیک رم در سالهای پس از آغاز به کار شورای ترنت(۱۵۴۵) است که در این مقاله به آن پرداخته می شود.

اختلاف نظر بین کاتولیک ها و پروتستان ها

بین سال های ۱۵۳۹ تا ۱۵۴۱ در رگنسبورگ آلمان مذاکراتی بین رهبران برجسته پروتستان و کاتولیک انجام شد تا در موارد اختلافی بین دو گروه توافق حاصل شود.در نهایت دو گروه فقط در مورد عادل شمرده شدن اتفاق نظر داشتند و در مورد اقتدار پاپ و آموزه تبدل جوهری در عشای ربانی به توافق نرسیدند و در نتیجه علاوه بر اینکه اختلافات شدید تر شد ، اعتراضات علیه کلیسای کاتولیک نیز بیشتر شد.
در این هنگام برخی مصلحان ایده تشکیل شورایی برای حل اختلافات دادند ولی پاپ ها در برابر نظریه تشکیل شورا مقاومت می کردند.

تشکیل شورایی با دخالت امپراتور

وقتی قرعه پاپی بنام پاپ پل سوم در آمد ، او تمام تلاش خود را برای برپایی شورایی اصلاحی بکار بست ؛ اما بی ثباتی سیاسی ناشی از کشمکش های میان فرانسه و آلمان سبب شد تا او نیز در برگزاری این شورا ناکام بماند.
در این بین امپراتور شارل پنجم متوجه شد که با اختلاف عقیدتی که بین کاتولیک ها و پروتستان ها ایجاد شده ، برخی روسا و شاهزادگان آلمانی از زیر پرچم او خارج شده اند و دیگر امپراتور بر ایشان نفوذی ندارد.بنابر این به پاپ پل سوم فشار آورد تا به این منظور اصلاحاتی ایجاد کرده و شورایی در شهر ترنت برقرار سازد.

برگزاری شورا

پس از تلاش های پل سوم شورای ترنت در سه دوره برگزار شد که عبارتند از : ۱۵۴۵ تا ۱۵۴۷ ، ۱۵۵۱ تا۱۵۵۲ ، ۱۵۶۲ تا ۱۵۶۳٫این شورا که نوزدهمین شورای جهانی کلیسای کاتولیک تلقی میشود در حالی برگزار شد که دو سوم شرکت کننده هایش را ایتالیایی ها تشکیل می دادند و زیر نفوذ مستقیم پاپ بود.
سرانجام و پس از گذشت تقریبا ۱۸ سال شورا اعتقاد نامه رسمی کوتاهی را به تصویب رساند که خلاصه تصمیمات آن شورا را در بر داشت و مقرر شد که در کلیساها قرائت شود.
خلاصه متن مصوب چنین است :
«با ایمانی استوار معتقدم و اقرار می کنم …من به خدای واحد پدر قادر مطلق ایمان دارم… (اعتقاد نامه نیقیه)…
من با بیشترین ثبات قدم سنت های رسولی و کشیشی و همه دیگر آیین ها و اساس نامه های همان کلیسا را می پذیرم و به آنها اعتقاد دارم.
همچنین کتاب های مقدس را طبق معنایی که کلیسای مادر مقدسمان به آن اعتقاد داشته و دارد و داوری معنا و تفسیر حقیقی کتاب مقدس به آن وابسته است، می پذیرم…
من همچنین اعتراف می کنم که واقعا و به طور معقول هفت آیین مقدس در شریعت جدید وجود دارد که آنها را عیسی مسیح خداوند ما بنا نهاده است و آنها برای نجات بشر ضرورت دارد.گرچه تمام آنها برای همه نیست: تعمید، تایید ، عشای ربانی ، توبه ، تدهین نهایی، درجات مقدس و ازدواج…اجرای مجدد تعمید ، تایید و درجات مقدس نمی تواند بدون توهین به مقدسات باشد…
من همه و هر یک از چیز هایی را که در شورای ترنت درباره گناه اصلی و عادل شمرده شدن تعریف و توضیح داده شده است، قبول می کنم و می پذیرم.
…در مقدس ترین آیین عشای ربانی به طور حقیقی و واقعی و اساسی جسم و خون با روح و الوهیت خداوند مان عیسی مسیح وجود دارد ؛ و اینکه تغییری از جوهر کامل نان به جسم و از جوهر کامل شراب به خون صورت می گیرد ، تغییری که کلیسای کاتولیک آن را تبدل ماهیت می نامد.
من همچنین اعتراف می کنم که با هریک از این دو به تنهایی مسیح به طور تمام و کمال و یک آیین واقعی دریافت می شود.
…برزخی وجود دارد و نفوس گرفتار در آن با اعانه مومنان کمک می شوند…
اگر کسی ادعا کند که گناه آدم فقط به خودش صدمه رسانده است و به فرزندانش آسیبی نمی‌رساند… یا بگوید… گناه را که مرگ نفس است منتقل نکرد چنین کسی ملعون است چون با این سخنان پولس مغایرت دارد: « لهذا همچنان که به وساطت یک آدم گناه داخل جهان شد و به گناه موت و به این‌گونه موت بر همه ی مردم طاری شد از آن جا که همه گناه کردند…
من با تاکید اظهار می دارم که تمثال های مسیح و باکره دائمی مادر خدا و همچنین دیگر قدیسان باید نگهداری و حفظ شوند و آنان را محترم بدارند…مسیح قدرت بخشش نامه ها را در کلیسا باقی گذاشت…
من کلیسای مقدس رسولی رومی را مادر و بانوی همه کلیساها می دانم…»

حمله پروتستان ها

پس از به پایان رسیدن شورای ترنت متالهان برجسته پروتستان مصوبات آن را مورد حمله قرار دادند.ژان کالون در همان سال های اولیه تشکیل شورا کتاب اعمال شورای ترنت و پادزهر آن را منتشر ساخت.او چنان به قدرت مجاب کننده کتابش اطمینان داشت که پیش از انتشار کتابش ، مصوبه های ترنت را منتشر کرده و در اختیار مردم گذاشت.پس از کالون مارتین چمنیتز (Martin Chemnitz)که الهی دانی لوتری بود در سال ۱۵۶۵ کتابی بنام بررسی شورای ترنت به نگارش در آورد و به شورای ترنت پاسخ گفت.

پاسخ کلیسا

البته کلیسا ساکت نماند و برای مقابله با هجوم های مخالفان علاوه بر تشکیل شورا دست به دو اقدام مهم دیگر نیز زد:
۱- تفتیش عقاید : پاپ پل در سال ۱۵۴۳ به تحریک و تشویق مشاوران خود محکمه تفتیش عقاید را دوباره برقرار ساخت به صورتی که کشیش ها در مناطق کاتولیک نشین با ایجاد محاکم از بروز افکار پروتستانی جلوگیری می کردند.
۲- تشکیل گروه های راهبان مذهبی یسوعی: ایگناتیوس لویولایی که از اشراف اسپانیا بود در سال ۱۵۳۴ یارانی برای خود برگزید و نزد پاپ پل سوم آمد و از او اجازه خواست که برای او خدمت کرده و جان خود را فدای او کند.
به این صورت انجمن یسوعیان(ژزوییتJesuit)تشکیل شد و مبلغان خود را به سرتاسر دنیا فرستاد تا علاوه بر نشر آیین کاتولیک به مبارزه با فعالیت های مخالفان پروتستان بپردازد ؛ هر چند سر انجام این گروه نیز با قتل و غارت ها و قوانین غیر اخلاقی خود نزد مردم منفور شد و راه بجایی نبرد.
مقبولیت شورا

با توجه به مقطع زمانی که شورای ترنت در آن تشکیل شد و به تصویب موارد اختلافی پرداخت ، طبیعی به نظر می رسد که بسیاری از مصوبات این شورا و خود این شورا اندکی بعد زیر سوال رفته و از اعتبار چندانی در جهان مسیحیت برخوردار نباشد ؛ هر چند برای کاتولیک ها حتی تصمیمات فسخ شده این شورا نیز دارای ارزش بسیاری است چون در هر صورت نوزدهمین مجمع رسمی ایشان بشمار می رود.
پس از شورا در مورد چند مساله اختلافاتی بروز کرد که می توان به مهم ترین آنها اشاره کرد :
۱- اعتبار سنت کلیسایی در کنار کتاب مقدس : در مورد این حکم بحث های بسیاری بین پروتستان ها و کاتولیک ها در گرفت و حتی در دومین شورای واتیکان درباره معنای این حکم اختلاف نظر فراوان بود.
۲- عادل شمردگی : این حکم در ترنت بگونه ای تنظیم شده بود که جهت گیری ضد پروتستان داشته باشد و این مساله همچنان تا به امروز محل نزاع بوده است.البته برخی از الهی دانان کاتولیک مثل هانس کونگ در رساله دکترای خود سعی در پیوند و ایجاد قرابت این معنا بین پروتستان و کاتولیک داشته اند.
۳- اختلاف عهد عتیق و نوشته های آپوکریفا : شورای ترنت تصویب کرد که بین کتاب های مقدسی که در متن عبری وجود دارند و کتاب های مقدسی که به یونانی و لاتین است هیچ گونه تفاوتی نیست و هر دو به یک اندازه مقدس هستند ؛ اما اصلاح گران کتاب هایی را که در متن مقدس عبری یافت نمی شدند را صرفا به عنوان کتاب هایی آموزنده و اخلاقی پذیرفتند و در عداد نوشته های مقدس عهد قدیم قرار ندادند.
غیر از این موضوعات که مهم ترین مواردی بود که از سوی اصلاحگران پذیرفته نشد ؛ در برخی موارد دیگر نیز اختلافاتی وجود داشت و حتی تا به امروز باقی است.
نکته جالب اینکه هنگام برگزاری شورا از لوتر دعوت به عمل آمد ، اما او با این توجیه که ریاست و مرجعیت پاپ را قبول ندارد از شرکت در این جلسه خودداری کرد.
تا کنون نیز پروتستان ها از پذیرش این شورا سرباز می زنند و حتی هانس کونگ شورای ترنت را دارای ضعف های الهیاتی اساسی می داند و از اینکه آموزه تبدل جوهری در این شورا تصویب شد، متأسّف است.