اورشلیم

عنوان : اورشلیم Jerusalem

نویسنده : ملیحه شیرخدائی

کلمات کلیدی : اورشلیم، عیسی مسیح، جتسیمانی، مقبره مقدس، کوه زیتون

منبع:سایت پژوهشکده باقرالعلوم (علیه السلام)

 

این شهر یکی از چهار شهر مقدس [صفات، حبرون، طبریه و اورشلیم] در سرزمین اسرائیل است.[۱] اورشلیم از دو واژه «اور» [آتش، روشن و مقدس] و «شلیم» (به معنی شهر، صلح، سلامتی و آرامش) تشکیل شده است و با هم به معنای شهرمقدس و میراث مقدس می­باشد.[۲]

نامها و ریشه­های تاریخی

از زمان حیتی­ها [۲۰۰۰ ق.م] در منطقه اورشلیم (او-رو-سالم) و قبل از حمله‏ی داود نبی، این سرزمین را یبوس[۳] می­خواندند اما از زمان فتح آن توسط حضرت داود، این شهر به نامهای اورشالم، یورشالائیم و یروشالام خوانده می‏شده است.

بنابر روایتی بومیان سرزمین فلسطین [کنعانیان] نخستین گروه یکتاپرست در این منطقه بوده­اند و آن را یورسالیم می‏نامیدند و چون پادشاه ایشان ملک صادوق دوستدار صلح و آرامش بود این شهر را یورشالیم [شهر صلح] نامید. و بعد از تصرف این سرزمین بدست داود نبی، آنرا اورشلیم یا شهر داود می‏خواندند.

اسامی دیگر آن عبارت است از: ایل، مسکن خدا، ایلیا[۴] (خانه‏ی غم و خانه خدا)، بیت‏المقدس، شهر عدالت، شهر داود، شهر صهیون، شهر امین، شهر زیبا، کوه معبد، شهر خدا یا بطورمطلق معبد یا شهر و یهودیان آنرا همیقداش و خانه‏ی مقدس و سرزمین مقدس[۵] خوانده­اند.[۶] مسیحیان، این شهر را شهر خدا یعنی شهر عیسی مسیح می‏نامند چون بر این باورند که خدا [مراد، اقنوم دوم از اقانیم ثلاثه یعنی حضرت عیسی است] در اینجا مصلوب گشته [۷]، بر مرگ پیروز شده[۸]، به آسمان صعود نموده [۹]و دوباره در آخرالزمان در همین شهر ظهور خواهد کرد .[۱۰]

جغرافیا

این شهر صخره­ای، در جنوب شرقی یافا و بر فراز کوه موریا قرار دارد. این شهر، تاریخی پرفراز و نشیب دارد و گفته می‏شود طی قرن‏های متمادی بارها مورد محاصره و تاخت و تاز شدید مهاجمان قرار گرفت و به کلی ویران و هجده بار تجدید ساختمان شد. مردم این سامان نیز شش بار مجبور به تغییر مذهب خود شده‏اند.[۱۱]

این سرزمین میان دریای مدیترانه و بحرالمیت قراردارد. در گذشته به آن کنعان می­گفتند . با مساحتی بالغ بر ۲۵۰۰۰ کیلومتر مربع واقع در ساحل شرقی مدیترانه که در همسایگی کشورهای مصر، سوریه، اردن و لبنان است. دارای آب و هوای معتدل و محل ظهور و عبور پیامبران الهی [ابراهیم، موسی و عیسی(ع)] بوده است.

اورشلیم از نظر جغرافیای سیاسی اهمیت زیادی دارد. [۱۲]

این سرزمین از کهن­ترین شهرهای جهان و بزرگترین شهر کرانه­ی غربی است و در منتها الیه جنوبی ناحیه­ی مرتفعی به نام زین قدس واقع است. این شهر در زمان امپراتوری­های کهن جهان پل ارتباطی میان آفریقا، اروپا و آسیا بود.[۱۳] بیت­المقدس از سه بخش کوه­ها[“موریا” که حرم شریف بر آن قراردارد، “اوفل” دربردارنده­ی محله­ی مسلمین، “صهیون” محل اقامت داود نبی و “اکرا” محل زندگی مسیحیان از گذشته تاکنون که کلیسای مسیحیان نیز بر فراز آن قرار دارد] ، ناهمواری‏ها و دره‏ها تشکیل شده است.[۱۴] اورشلیم به سه بخش غربی، شرقی و قدیمی(کهن) تقسیم می‏شود.

مهمترین ابنیه و اماکن

کلیسای مقبره مقدس [کلیسای قیامت یا رستاخیز]، کوه زیتون ‍‍‍[طور یا حوریب]، کوه صهیون، کوه موریا، بیت همیقداش [هیکل سلیمان] و دیوار ندبه [براق].

کلیسای مقبره مقدس[۱۵]

این کلیسا یکی از مقدس‌ترین اماکن مذهبی مسیحیان است که در انتهای خیابان ویا دولوروسا [بر باور مسیحیان، مسیر این خیابان، همان راهی است که عیسی مسیح در روز مصلوب شدن، آن را صلیب بردوش، طی کرد و طی راه، مورد مصائب فراوان قرار گرفت]، در بخش قدیمی شهر اورشلیم ،بخش مسیحی­نشین آن و بر فراز دره جلجتا قرار گرفته است.

بنابر عهد جدید و باور مسیحیان، عیسی مسیح در جایی که اکنون کلیسای مقبره مقدس بر روی آن قرار گرفته، مصلوب گشته و از آنجا به آسمان عروج کرده است. در زیرزمین این کلیسا ، مکانی قرار دارد که گویند قبر عیسی مسیح درآنجا واقع شده است. کلیسای مقبره مقدس از بناهای با اهمیت مذهبی اورشلیم است. که به دستور کنستانتین، امپراتور روم که به آئین مسیحیت گروید، در اورشلیم بنا شد. هر سال میلیون‌ها زائر مسیحی از سراسر جهان برای زیارت به این مکان مقدس سفر می‌کنند.

بنابر نقلهای موجود، این کلیسا در سال ۱۰۰۹.م به دستور یکی از خلفای عباسی ویران گردید.

بر سر مالکیت این کلیسا بین شاخه های مختلف مسیحی [ارامنه ، کاتولیک و ارتدوکس های شرقی] همواره اختلاف وجود داشته است. تا آنجا که حتی نردبان چوبی که از قرن ۱۹ .م تاکنون برجای مانده بدون تغییر باقی مانده است چرا که برای جابجایی آن هیچ‏کدام از این سه گروه با یکدیگر به توافق نرسیده‏اند.

هم‌اکنون مرکز اصلی کلیسای ارتدوکس شرقی در بخشی از کلیسای مقبره مقدس قرار دارد و صومعه دیر السلطان، هزار سال پیش بر روی بخشی از پشت بام کلیسای اصلی ساخته شد. این صومعه شامل اتاق‌های کوچک ساده‌ای است که از سال ۱۸۰۸.م توسط راهبان ارتودوکس اتیوپیایی اشغال شده است.[۱۶]

کوه زیتون [طور]:

این کوه در قسمت شرقی بیت المقدس واقع شده است. روستای “الطور” در آنجا واقع است و بنا بر باور مسیحیان، باغ جتسیمانی در پایه کوه زیتون[۱۷] محلی بوده است که عیسی مسیح در شبی که یهودا او را به رومی‌ها تسلیم نمود، آخرین «غذای زمینی» موسوم به “شام آخر” را به همراه شاگردانش صرف کرد. همچنین باغ جتسیمانی[۱۸] محلی است که مریم در آن مدفون گشته است.[۱۹] و خدا با موسی بر این کوه تکلم کرد و ده فرمان را به بنی­اسرائیل عطا فرمود.[۲۰]

هیکل

هیکل نام بنایی است که یهودیان ساختار اولیه­اش را به سلیمان (ع) منسوب می­کنند و براین باورند که توسط شلمنصر دوم[۲۱] [در۵۳۷ق.م] به کلی ویران شد و هفتاد سال بعد با آزادسازی یهودیان بدست کوروش[۲۲] دستور تجدید بنای معبد صادر شد. مدت ها پس از کوروش [مسیح قوم یهود][۲۳] معبد دوم ساخته شد اما مجدداً از سوی رومیان نابود گشت.[۲۴]

تاریخچه اورشلیم

این تاریخچه را می‏توان به چند دوره تقسیم کرد: ۱- دوره­ی آغازین تا فتح اسلامی ، ۲- دوره­ی اسلامی تا عثمانی، ۳- عصر عثمانی، ۴- معاصر (که به اختصار در مورد وضعیت کنونی آن پرداختیم و در این بخش تنها به سه دوره‏ی نخست، پرداخته می‏شود).

دوره‏ی آغازین تا فتح اسلامی

این شهر صخره­ای کوهستانی از ابتدا تا روزگار داود نبی در اختیار یبوسیان[۲۵] (کنعانیان) بود. قبل از آنکه جایگاه مقدسی در میان ادیان ابراهیمی داشته باشد عبادتگاه صابئین بوده است. در فتح اورشلیم توسط داود در سده‏ی یازده، تابوت عهد به اینجا انتقال یافت.[۲۶] بنابر تورات بعد از سلیمان، بیست و هفت تن از فرزندان او به حکومت رسیدند چنانکه چندبار میان خاندان داود و شاهان یهود و فرمانروای آشوری (شلمنصر پنجم) دست بدست شد. در سال ۵۹۷ (ق.م) در زمان پادشاهی آخرین فرد از خاندان سلیمان، “بخت­النصر” فرمانروای کلدانی بابل، اورشلیم را ویران ساخت. بعدها توسط کورش کبیر یهودیان آزاد و به سرزمین خویش برای ساخت دوباره‏ی معبد سلیمان بازگردانده شدند. بار دیگر در سال ۷۰ (.م) شهر مقدس [اورشلیم] توسط رومیان ویران شد.[۲۷]

دوره اسلامی تا عصر عثمانی

سه سال بعد از فتح شام به دست ابوبکر مسلمین به دروازه­های اورشلیم رسیدند و در زمان خلافت عمر، رسماً به تسلط ایشان درآمد و نام این شهر از ایلیا به بیت­المقدس تغییر یافت. در اواخر دوره اموی این شهر به دلیل شورش علیه مروان بن محمد آسیب دید و منصور عباسی در ۱۴۰ (ه.ق) آن را بازسازی کرد. در دوره تسلط فاطمیان بر این مکان کلیسای قیامت ویران شد اما دوباره تجدید بنا شد . با ظهور “صلاح­الدین ایوبی” چهاردهمین خلیفه فاطمی شکست خورد و سلسله‏ی فاطمی منقرض شد. از سال ۱۰۹۵ (.م) جنگهای صلیبی[۲۸] آغاز شد که دو قرن به طول انجامید. از دلایل عمده‏ی آن شهر بیت المقدس و خراج دادن مسیحیان این شهر به مسلمین بود.[۲۹]

عصر عثمانی

با قدرت­یافتن ترکان عثمانی در سده ۱۰ (ه.ق) تحول بزرگی در خاورمیانه و بویژه بیت المقدس پدیدار شد که تا چهار سده ادامه یافت. این عصر را می‏توان دوره‏ی آبادانی و بازسازی بیت المقدس دانست. عثمانی­ها تا مدتی آن شهر را به خوبی اداره می‏کردند اما این اقدامات دیری نپایید و شهر رو به ویرانی و افول نهاد. با تضعیف قدرت عثمانی اورشلیم پس از پنجاه سال از رونق افتاد. و اکثر جمعیت آنجا اقدام به مهاجرت نمودند. این وضع تا سده ۱۳ (ه.ق) ادامه داشت. بیت المقدس در سیر تاریخی خود سی و دو بار توسط اقوام مختلف تصرف و اغلب منهدم شد. اما هربار از نو برپاگردید.[۳۰]

 

[۱].حییم شختر و اریه نیومن و اهرون بیر، واژه­های فرهنگ یهود، ترجمه منشه امیر، تل آویو، انجمن جوامع یهودی، چاپ اورشلیم، ۱۹۷۷، ص ۸۲ و ۸۳ .

[۲].هاکس، جیمز، قاموس کتاب مقدس، تهران، اساطیر، چاپ دوم، ۱۳۸۳، ص ۱۱۸- ۱۳۴ و هینلز، جان راسل، فرهنگ ادیان جهان، ترجمه گروه مترجمان، قم، مرکزمطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، چاپ اول، ۱۳۸۶، ص ۸۷ و۸۸ و دایره المعارف کتاب مقدس، ترجمه بهرام محمدیان، تهران، روزنو، چاپ اول، ۱۳۸۰، ص ۳۸۷-۳۸۹ و داوران۱۹:۱۰و۱۱ ویوشع۱:۱ و Judaica,Kenyon,K.M.,Digging up Jerusalem, London,1974,vol IX,p1380

[۳] . jebus

[۴] . طبری، محمدبن جریر، تاریخ طبری، ج۵، ترجمه ابوالقاسم حالت ، تهران، اساطیر، ص ۱۷۸۵٫

[۵] . دایره المعارف قرآن کریم، ج۴ ، قم بوستان کتاب ، چاپ چهارم ۱۳۸۷،

Encyclopaedia of Judaica,” Israel land ,Mo.Br , VOI 9, 1996 , P108 .

[۶] . مستوفی، حمدالله. نزههالقلوب (مقالهٔ سوم). به کوشش محمد دبیرسیاقی. چاپ اول، قزوین: حدیث امروز، ۱۳۸۱، ص۵۲ و بیرونی، ابوریحان. التفهیم لاوائل صناعه التنجیم. به تصحیح و مقدمهٔ جلال‌الدین همایی. چاپ پنجم، تهران: نشر هما، ۱۳۸۶، ص۲۴۷ و مجمل التواریخ و القصص. به تصحیح محمدتقی بهار. تهران: دنیای کتاب، ۱۳۸۱، ص ۴۱٫

[۷] .لوقا ۲۳ : ۵۳ و متی ۲۷ :۳۲-۳۶ و مرقس ۱۵ : ۴۶ .

[۸] .لوقا ۲۴ : ۶و ۱۳-۵۳ و مرقس ۱۰ :۳۴ و اگریدی ، جوان، مسیحیت و بدعت ها، ترجمه عبدالرحیم سلیمانی اردستانی، قم، طه، چاپ دوم، ۱۳۸۴، ص ۱۸٫

[۹] .مرقس ۱۶ : ۱۹ و فضایی ، یوسف، سیرتحولی دین های یهود و مسیح ، تهران ، عطایی، چاپ اول، ۱۳۶۱، ص ۲۱۰٫

[۱۰] .شاندور، آلبر ، صلاح الدین نابترین قهرمان اسلام، ترجمه عبداامحمد روح بخشان، تهران ، حروفیه، ۱۳۷۸، ص ۲۵۱و۲۵۲٫

[۱۱] . حمیدی، جعفر، تاریخ اورشلیم(بیت المقدس)، تهران، امیرکبیر، چاپ سوم، ۱۳۸۸، ص۶۱ و شیرازی، محمد، دنیا و یهود، ترجمه هادی مدرسی، تهران، امین، بی تا، ص۱۰۴و۱۰۵٫

[۱۲] . مستوفی، حمدلله، نزهه القلوب، به کوشش استرنج، لیدن، ۱۳۳۱ ق/۱۹۱۳م ، ص۱۶ و ابن رسته، احمد، الاعلاق النفسیه، به کوشش دخویه لیدن، ۱۸۹۱م، ص ۹۷ و محمود، معین احمد، بیت المقدس، بیروت، ۱۹۷۰م ، ص۱۵٫

[۱۳] . Rogerson, J. & Ph.Davies, The Old Testament World, Cambridge, 1989, PP.20-21.

[۱۴] .عزالدین، فاروق محمد، القدس ، تاریخیاًو جغرافیاً، قاهره، ۱۹۸۱م، ص۴۵-۴۸٫

[۱۵] . Church of the Holy Sepulchre

[۱۶] . Cury, A. R., Jerusalem, London, 1930, p43.

[۱۷]. لوقا ۲۲ : ۳۹٫

[۱۸] .مرقس ۱۴ :۳۲٫

[۱۹] . Metzeger, Bruce M. (ed); , Michael D. Coogan (ed) (1993). The Oxford Companion to the Bible. Oxford, UK.

[۲۰] . خروج ، ۲۵:۱۹ .

[۲۱]. بخت النصر.

[۲۲]. نگ:دورانت، ویلیام جیمز، تاریخ تمدن(مشرق زمین گاهواره‏ی تمدن) ، ترجمه احمدآرام ، ع.پاشایی ، امیرحسین آریان پور، تهران، علمی وفرهنگی، سیزدهم، ۱۳۸۷، ص ۳۸ و ۳۸۷ واسمارت، نینیان، تجربه دینی بشر، ترجمه مرتضی گودرزی، تهران، سمت، چاپ دوم، ۱۳۸۸، ص۲۹وشاندور، آلبر، کوروش کبیر، ترجمه هادی هدایتی، تهران، ثالث، چاپ اول، ۱۳۸۶ ص۲۴۴-۲۴۷ و آزاد، ابوالکلام ، کوروش کبیر(ذوالقرنین)، ترجمه محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران، علم، چاپ یازدهم، ۱۳۸۶، ص ۷۳ ، احمدی، داریوش، آریا(مجموعه پژوهشهای در زمینه‏ی ادیان و تاریخ ایران باستان) ، قم ، ادیان ، چاپ اول ، ۱۳۸۵، ۱۱۸ -۱۲۸و یزدان پرست ، حمید ، ایران ، اطلاعات ، چاپ اول، ۱۳۸۴، ص ۱۰۸ – ۱۲۳ و پیر نیا ، حسن ، تاریخ ایران باستان، تهران، دنیای کتاب، چاپ پنجم، ۱۳۷۰، ص ۲۳۲ -۴۷۴ و آ ژند، یعقوب، ایران باستان، تهران، مولی، چاپ اول، ۱۳۸۵، ص ۲۵ و قادری، تیمور، تاریخ ایران کمبریج، ج ۲ ، قسمت دوم ، تهران، مهتاب ، چاپ اول ، ۱۳۸۷، ص ۶۴۴-۶۶۲ و همان، قسمت اول ، ۴۶۵- ۴۹۷ و خدادادیان، اردشیر، هخامنشی ها، تهران، به دید، چاپ اول، ۱۳۷۸، ص ۲۹ -۴۷ و کورت، آملی ، هخامنشیان ، ترجمه مرتضی ثاقب فر، تهران ، ققنوس ، پنجم ، ۱۳۸۶ ، ص ۳۵ و ن – بختور تاش ، حکومتی که برای جهان دستور می‏نوشت ، تهران، فروهر، ۱۳۷۴و محمد پناه، بهنام ، زندگی نامه کورش بزرگ (بر اساس معتبرترین آ ثار واسناد تاریخی) ، تهران ، سبزان ، چاپ دوم ، ۱۳۸۹ .

[۲۳] . همان، ۵۳ و اشعیا ۴۵ :۱ .

[۲۴] . سلیمانی اردستانی، عبدالرحیم، یهودیت، تهران، نگاه نو، چاپ دوم، ۱۳۸۴، ص۲۲۷و۲۲۸ .

[۲۵] .مزامیر ۲:۱۱ و عبرانیان ۲۰:۶ ؛ ۷: ۱-۱۷٫

[۲۶] . اول تواریخ ۱۵: ۲۵-۲۹ و دوم سموئیل ۶ : ۱و۲٫

[۲۷] .حکمت، علی اصغر، پیشین، ص۱۹۶و۱۹۷ و ۲۰۴ و آزاد، ابوالکلام ، پیشین، ص۷۳ و ناس، جان بایر، پیشین، ص۵۳۵-۵۳۷ و ۵۵۱٫

[۲۸] .نک :نوذری، عزت الله، مسیحیت از آغاز تا عصر روشنگری، تهران، محقق، بی‏تا و بیت المقدس، ترجمه و تألیف مرتضی اسعدی ، تهران ، بنیاد دایره المعارف ایلامی با همکاری مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۶۷٫

[۲۹] .ابن کثیر، البدایه و النهایه، بیروت ، مکتبه المعارف، ج۸، بی تا، ص۲۸۰٫

[۳۰] . Cohen,A., Jewish life under Islam, Cambridge, 1984, PP.8-9 & Thubron, C., Jerusalem, London, 1969, PP.159-325.