اسقف

نویسنده : محمد مهدی کاظمی

 

معنای لغوی

این کلمه از واژه یونانی اپیسکوپوس (Episkopos) می¬آید که مرکب از دو کلمه “اپی” و “سکوپوس” می¬باشد که به معنای مراقب و ناظر است.

درباره مفهوم این کلمه، ژوستین قدیس ( ۱۵۵م) می¬گوید: «اسقف کسی است که در مجمع قربانی مقدس، بر صدر می-نشیند»[۱].

مقام اسقفی

این منصب تنها در مذهب کاتولیک و ارتدکس معتبر است. البته برخی کلیساهای پروتستان همچون کلیسای لوتری[۲] و متودیست¬ها[۳] مناصبی با وظایف مشابه مقام اسقف دارند[۴] ولی به طور کلّ کلیسای پروتستان تنها دو مقام کشیش و شماس را قبول دارد[۵].

سیر شکل¬گیری مقام اسقفی در کلیسا

بر اساس عقیده این دو کلیسا، پس از صعود عیسی به آسمان، رسولان مسئولیت جانشینی عیسی را به عهده گرفتند که در رأس آنان پطرس رسول است.

رسولان در اواخر عمر خود، کسانی را به عنوان جانشینان خود میان امت مسیحی باقی گذاردند.

این جانشینان در میان کلیساهایی که از یهودیت نشأت گرفته بودند، کشیش[۶] نام گرفتند.

در مقابل کلیساهائی که در دنیای یونانی زبان تأسیس گردید، به این اشخاص، اسقف می¬گفتند[۷].

مسیحت معتقد است که این منصب ریشه در تعالیم پولس دارد. پولس در اولین رساله خود خطاب به تیموتاؤس چنین نوشت: «زنهار از آن کرامتی که در تو است که به وسیله نبوت با نهادن دست¬های کشیشان به تو داده شده است بی¬اعتنائی منما».[۸] او هم¬چنین مأموریت دست¬گذاری پیران (کشیشان) را بر عهده تیموتائوس می‏گذارد و می‏گوید: «دست¬ها به زودی بر هیچ¬کس مگذار (۱تیموتائوس ۲۲:۵)» و نیز می¬گوید که تعلیمات رسولان را به آن¬ها بسپارد: «آنچه به شهود بسیار از من شنیدی، بر مردمان امین بسپار که قابل تعلیم دیگران هم باشند (۲تیموتائوس ۲:۲)»

لذا این دو واژه در ابتدا به یک معنی به کار می‏رفت و عهد جدید نیز در مورد اطلاق این دو عنوان به یک خدمت صراحت دارد[۹] ولی خیلی زود اختیارات و وظائف اسقفان از کشیشان که همکاران او محسوب می‏شدند، جدا گشت.

اولین اشاره به تفکیک میان مقامات کلیسایی

اولین کسی که اشاره کرد می¬بایست مقامات کلیسائی دارای ترتیب باشد “کلمنت روم” است. وی در رساله ای که از کلیسای روم خطاب به کلیسای قرنتس به نگارش در آورده است بر اهیمت نظم در کلیسا تأکید بسیاری دارد.

او هم چنین بر رعایت ترتیب صحیح جانشینی در خدمت مسیح تأکید می¬کند. خدا مسیح را فرستاد و او نیز رسولان را تعیین کرد و آنان نیز به نوبه خود اسقفان و شماسان را تعیین کردند[۱۰].

کلیسای اسقفی غیر سنتی (مانند کلیساهای متدیست¬ها، ناصری و بعضی از لوتری¬ها و کلیساهای انجیلی) اهمیت جانشینی رسولان را منکرند اما اسقف¬ها را از زمان عهد جدید به بعد شخصیت¬های تاریخی مهمّی در کلیساهای مسیحی می¬دانسته¬اند. سایر گروه¬های مسیحی مانند آمیش¬ها را اسقف¬هائی اداره می¬کنند که کار آنان صرفاً اجرائی است. بنا بر این معنای اسقف، همیشه واضح نیست[۱۱].

کلیسای پروتستان و کاتولیک با انتصاب بانوان به مقام کشیشی (و بالطبع اسقفی) مخالفت دارند. اما در بین کلیساهای انگلیکن، پیروان کلیساهای اسقفی آن را مجاز می¬دانند. در یازده فوریه ۱۹۸۹، فصل جدیدی در مبارزات فمنیستی گشوده شد. در این تاریخ مادر روحانی باربارا هاریس که کشیش کلیسای اسقفی بود، به اسقفی کلیسایش در اسقف نشین ماساچوست منصوب شد[۱۲].

سلسله مراتب کلیسائی

بعد از مرگ پولس، مرتبه¬ای از نهاد¬سازی (Institutionalization) اجتناب¬ناپذیر می¬نمود.

از نظر تاریخی اثبات این¬که اسقف¬ها جانشینان بلا فصل و انحصاری رسولان هستند ممکن نیست، چرا که در مسیحیّت اولیّه، یک زنجیره¬ی متصل از آیین دست¬گذاری از رسولان تا اسقف¬های امروزی را نمی¬توان یافت.

نهایتاً این نکته را می‏توان ثابت کرد که به لحاظ تاریخی در مسیحیت اولیه، بعد از دوره رسولی، اسقف¬ها و کشیشان محلّی به همراه معلّمان و دیگر مقامات کلیسائی به عنوان تنها رهبران جوامع مسیحی، رسمیت یافتند.

در مرحله بعد نظام حاکمیت اسقفی با ریاست تنها یک اسقف، به نحو روز افزونی، تکثّر اسقف¬ها و کشیش¬ها در یک شهر و سپس در سراسر نواحی کلیسا را از بین برد[۱۳].

در حدود سال ۱۱۰ میلادی در انطاکیه[۱۴] با ابتکار اسقف ایگناتیوس، نظامی متشکل از سه مقام به وجود آمد که در سراسر امپراطوری معمول گشت: اسقف کشیش و شماس. که اسقف سِمت ریاست بر دو مقام دیگر را دارد. به نظر وی بدون این سلسله مراتب سه¬گانه کلیسائی وجود نخواهد داشت[۱۵].

از نظر او چنان¬که عیسی مسیح از خدا اطاعت می‏کرد، اطاعت از فرامین اسقف نیز لازم است و در حقیقت اسقف محور آئین¬های کلیسا به شمار می¬آورد[۱۶].

هم چنین سیپریان[۱۷] اسقفان را محور اتحاد کلیسا می¬داند، لذا اسقفان که در کلیسای خود بالاترین مرجع هستند، باید در اتحاد و هماهنگی با یکدیگر باقی بمانند[۱۸].

بنابر این تشکیلات کلیسای کشیشی اسقفی، مبتنی بر هیچ نوع نهادی که خود عیسی بنیان نهاده باشد نیست و به هیچ وجه نمی¬توان آن را مطلقاً ذاتی مسیحیت دانست که مستند به سخنان عیسی مسیح باشد.

اما در عین حال این مناصب بنا به دلایل خود به صورت قاعده و هنجاری در کلیسای کاتولیک اولیّه پدیدار شد[۱۹].

ارتقا به مقام اسقفی به انتصاب و تقدیس جدید نیازمند است[۲۰].

نحوه انتصاب به این مقام

در دو کلیسای کاتولیک و ارتدکس، شخصی که می¬خواهد یکی از وظایف کلیسائی را بر عهده بگیرد، باید با دست¬گذاریِ مقام بالاتر، به این مقام منصوب شود. این آئین خود یکی از هفت راز کلیسا است.

انتصاب مقامات روحانی (Holy Order) از مهم¬ترین شعائر به شمار می‏رود. زیرا اکثر شعایر را شخص کشیش می¬تواند انجام دهد، در حالی که مراسم دست¬گذاری فقط باید به دست اسقف صورت بگیرد.

برای تقدیس، سه نفر اسقف لازم است. در این عمل روح¬القدس به شخص مورد نظر اعطا می¬گردد و شخص مورد تقدیس قرار می¬گیرد. تقدیس انتخاب یک شخص برای وظایف مقدس است. در این عمل به شخص قدرت انجام دادن وظایف کلیسائی داده می¬شود. وی پس از آن، قدرت تبشیر و تنذیر و اجرای مراسم کلیسائی را می¬یابد[۲۱].

اگر چه کلیسای پروتستان این آئین را قبول ندارد و انتخاب مقامات کلیسائی را به عهده مردم می¬داند[۲۲].

پس از این که شخص وارد مدارس الهیاتی مسیحیت شد، پس از گذراندن مرحله دانشجوئی، این امکان را پیدا می¬کند که در مراسم مذهبی به کشیش ها کمک کند.

در این مرحله به او شماس می¬گویند. پس از این مرحله و بعد از گذراندن دوره¬های خاص، توسط مراکز آموزشی که در آن تحصیل می¬کنند و یا توسط کلیسا و دبیران مربوطه¬ی خود به حوزه کلیسائی مربوطه معرفی می¬شوند و درجه کشیشی را از دست اسقف اعظم و یا اسقف دریافت می¬کنند.

از میان کشیش¬ها افرادی که واجد شرائط خاصی باشند، پس از طیّ دوره¬های علمی و خدمت در کلیسا به مقام اسقفی نائل می¬شوند و به عنوان مسئول کلیسا معرفی می¬شوند.

سن قانونی برای پذیرفته شدن در رتبه های عالی روحانی به ترتیب عبارتند از: بیست و دو سال برای معاونت شماسی، بیست و سه سال برای شماسی، بیست و چهار سال برای کشیشی و سی سال برای مقام اسقفی[۲۳]

در کشورهائی که بر اساس معاهده دو جانبه، حقّ معرفی اسقف منطقه به کلیسای کاتولیکی واتیکان واگذار شده است، اشخاص واجد شرائط توسط سر اسقف حوزه خلیفه گری خود به دبیر¬خانه واتیکان معرفی می¬شوند و پس از بررّسی صلاحیت آنان توسّط پاپ، به مقام اسقفی منصوب می¬شوند.

اما کشورهائی که دارای چنین معاهده¬ای با واتیکان نیستند اسقف¬های آن منطقه به وسیله مجمع اسقف¬ها و یا مجمع کلیسای شرقی (بنا به حیطه شرح وظائف هر کدام) تعیین می¬گردند.

در تعیین اسقف¬های هر منطقه از سوی واتیکان غالباً شرائط و مقتضیات منطقه و ویژگی¬های فردی و سیاست¬های خاصّ واتیکان مورد توجه قرار می¬گیرد[۲۴].

تشکیلات اسقفی

کلیسای کاتولیک رم معتقد است که پطرس حواری، توسط عیسی مأموریت یافته بود و او نیز نخستین اسقف شهر رم را نصب کرد و این سلسله تا امروز ادامه پیدا کرده است.

در واقع پاپ رم، رهبر مسیحیان جهان است و از آن جا که انتصاب او با واسطه به عیسی مسیح می¬رسد، سخنش برای همه حجیت دارد.

ولی در نظام کلیسای ارتدکس شرقی اسقف¬هائی خاص که سلسله انتصاب¬شان به یکی از حواریون (اعم از پطرس و دیگران) برسد سخنانش حجیت دارد.

تنها تفاوت این نظام با نظام کاتولیکی در این است که کلیسای ارتدکس رهبری پاپ و اسقف رم را به طور کلّ قبول ندارد و او را مساوی با سایر اسقف¬های منصوب می¬داند زیرا این نظام تفاوتی میان پطرس و سایر حواریون نمی¬بیند[۲۵].

وظایف اسقف

به مرور زمان نیاز به تنظیم کلیساها بر اساس نظام مدیریتی جامع احساس شد. لذا اسقف در رأس این هرم مدیرتی قرار گرفت و در هر شهری که جماعتی مسیحی در آن قرار دارد اسقف آن شهر، عنوان ریاست آن جامعه ایمانی را دارد[۲۶].

در حقیقت اسقف به ریاست کلیسای منطقه خود منصوب می¬شود و تمام کارهای مربوط به آن کلیسا زیر نظر او انجام می-شود.

دو کلیسای کاتولیک و ارتدکس می¬گویند که آیین¬های کلیسایی (هم¬چون عشاء ربانی و غسل تعمید) باید توسط اسقف یا کشیش منصوب از طرف او اجرا شود.

در مقابل کلیسای پروتستان معتقد است این امور را همه مؤمنین می¬توانند اجرا کنند و وقتی یکی به اجرای آن همت گماشت از عهده بقیه ساقط می¬شود[۲۷].

در اجرای مراسم کلیسا هیئتی از مشایخ (Presbyters) یا همان کشیشان (Priest) اسقف را یاری می¬کنند[۲۸].

در هنگام اجرای مراسم، اسقف، عصای خاصی (crosier) را به دست می¬گیرد که نماد ریاست اوست [۲۹].

 

 

________________________________________

[۱] دائره المعارف کتاب مقدس ویراستار و مسئول گروه ترجمه بهرام محمدیان، ناشر انتشارات سرخ دار، چاپ اول ص۶۱۷-۶۱۸

[۲] Lutheran

[۳] Methodist

[۴] bishop.” Cross, F. L., ed. The Oxford Dictionary of the Christian Church. New York: Oxford University Press. 2005

[۵] سلیمانی اردستانی، عبد الرحیم؛ درسنامه ادیان ابراهیمی؛ کتاب طه، قم ایران، چاپ اول۱۳۸۶، ص۲۱۹

[۶] اول تیموتائوس ۱۴:۴ و تیطس ۵:۱

[۷] فیلیپیان ۱:۱ و اول تیموتائوس ۳: ۱-۷

[۸] اول تیموتائوس۴: ۱۴

[۹] اعمال ۱۷:۲۰ و تیطس ۱: ۵-۷

[۱۰] لین، تونی؛ تاریخ تفکر مسیحی؛ ترجمه رابرت آسیریان، تهران ایران، نشر و پژوهش فرزان روز،۱۳۸۴ش چاپ دوم، ص۱۳

[۱۱] جو ویور، مری، در آمدی به مسیحیت، مترجم حسن قنبری، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، قم ایران، چاپ اول ۱۳۸۱ش،ص۴۵۸ و ۴۵۹

[۱۲] زیبائی نژاد، محمد رضا، مسیحیت شناسی مقایسه ای، سروش، تهران ایران، چاپ اول۱۳۸۲ش، ص۳۲۲ و ۳۲۳

[۱۳] میلر، ویلیام مک الوی؛ تاریخ کلیسای قدیم در امپراطوری روم و ایران؛ ترجمه علی نخستین، تهران، اساطیر، چاپ اول ۱۳۸۲ش، ص۱۱۰

[۱۴] Antioch نام شهری باستانی در سوی خاوری رود اورونتس می‌باشد. امروزه شهر انتاکیا در ترکیهٔ کنونی جای آن را گرفته‌است.

[۱۵] کرنز، ارل ؛سرگذشت مسیحیت در طول تاریخ؛ مترجم آرمان رشدی، انتشارات ایلام ۲۰۰۸

[۱۶] لین، تونی؛ تاریخ تفکر مسیحی؛ ترجمه رابرت آسیریان، تهران ایران، نشر و پژوهش فرزان روز،۱۳۸۴ش چاپ دوم، ص۱۴

[۱۷] Thascius Caecilius Cyprianus

[۱۸] لین، تونی؛ تاریخ تفکر مسیحی؛ ترجمه رابرت آسیریان، تهران ایران، نشر و پژوهش فرزان روز،۱۳۸۴ش چاپ دوم، ص۴۴

[۱۹] کونگ، هانس؛ تاریخ کلیسای کاتولیک؛ مترجم حسن قنبری، مرکز مطالعات و تحقیات ادیان و مذاهب، قم ایران، چاپ اول ۱۳۸۴،ص۶۷-۶۸

[۲۰] زیبائی نژاد، محمد رضا، مسیحیت شناسی مقایسه ای، سروش، تهران ایران، چاپ اول۱۳۸۲ش، ص۲۶۶

[۲۱] زیبائی نژاد، محمد رضا، مسیحیت شناسی مقایسه ای، سروش، تهران ایران، چاپ اول۱۳۸۲ش، ص۳۲۲

[۲۲] سلیمانی اردستانی، عبد الرحیم؛ درسنامه ادیان ابراهیمی؛ کتاب طه، قم ایران، چاپ اول۱۳۸۶، ص۲۱۹

[۲۳] مولند، اینار، جهان مسیحیت، ترجمه محمد باقر انصاری مسیح مهاجری، امیر کبیر تهران ایران، چاپ دوم ۱۳۸۱ش،ص۱۲۰

[۲۴] عبد خدائی، مجتبی؛ واتیکان (کلیسای جهانی کاتولیک)؛ تهران ایران انتشارت بین المللی الهدی، چاپ دوم ۱۳۸۵ش، ص۷۵-۷۶

[۲۵] سلیمانی اردستانی، عبد الرحیم؛ درسنامه ادیان ابراهیمی؛ کتاب طه، قم ایران، چاپ اول۱۳۸۶، ص۲۱۶

[۲۶] مدبک، جمیل و دیگران؛ موسوعه الادیان فی العالم المسیحیه؛ دار کریبس انترناشیونال بیروت لبنان، ۲۰۰۰م، ص۸۲-۸۳

[۲۷] سلیمانی اردستانی، عبد الرحیم؛ درسنامه ادیان ابراهیمی؛ کتاب طه، قم ایران، چاپ اول۱۳۸۶، ص۲۱۷

[۲۸] ویلسون، برایان، دین مسیح، ترجمه حسن افشار، نشر مرکز تهران ایران چاپ اول ۱۳۸۱ش، ص۳۷

[۲۹] The Catholic Encyclopedia

منبع:سایت پژوهشکده باقرالعلوم