الهام

نویسنده : محمد ضیاء توحیدی

 

ارتباط خداوند با انسانها، به عنوان مفهومی پذیرفته­شده، در الهیات ادیان ابراهیمی، وجود دارد.این ارتباط، ممکن است از طریق تجلی خداوند، آشکار شدن فرشته، شنیدن صدا و یا الهام باشد.

اگر چه در عهد قدیم از تجلی خداوند[۱]و همچنین آشکار شدن فرشته[۲]، فراوان سخن به میان آمده است اما در عهد جدید تنها تجلی خاص خداوند (اقنوم پسر)و الهام (هدایت و کمک روح القدس)رخ داده است و از آشکار شدن فرشتگان بر انسانها (جز در موارد خاص و بسیار اندک[۳]) خبری نیست.

در مقابل، هدایت روح­القدس که معمولا در قالب الهام، صورت می­پذیرد همواره در عهد جدید وجود دارد. مهمترین فعالیت روح­القدس را می­توان در هدایت و راه­بری نویسندگان کتابهای عهد جدید یافت.

تعریف الهام

معنی دقیق و تحت­اللفظی الهام، دمیدن[۴] است.

کلمه­ای که در کتاب دوم تیموتائوس ۳: ۱۶ به الهام[۵] ترجمه شده است در متن یونانی Theopneustos می­باشد. این کلمه مرکب از دو جزء Theos به معنی “خدا” و Pneo به معنی “دمیدن” تشکیل شده و مجموعا به معنی “خدا دمید” است.[۶]

اصطلاح الهام در ادبیات مسیحی به نوعی تجلی خداوند (اقنوم سوم یعنی روح­القدس)، در افراد پاک تفسیر شده است و در حقیقت نوعی “روشن­شدگی” تلقی می­شود.[۷]

بنابر این، دریافت الهام هرگز به معنی آن نیست که خداوند، با افراد الهام­یافته از طریق صدا سخن گوید.[۸]

تفاوت الهام[۹] و وحی[۱۰]

برخی منابع فارسی، میان الهام و وحی، تفاوت قائل شده­اند.الهام، به معنی هدایت روح­القدس و وحی به معنی تجلی خداوند (که کامل­ترین شکل آن در مسیح تحقق یافته[۱۱]) دانسته شده است.[۱۲]

اما به نظر می­رسد این تفاوت­گذاری چندان صحیح نباشد. حقیقت آن است که این دو کلمه همواره به جای یکدیگر به کار می­رود. نمونه­هایی از این گونه استعمال را می­توان در کتاب دوم سموئیل ۲۳: ۱، زکریا ۹: ۱، امثال سلیمان ۱۶: ۱۰، اشعیا ۱۳: ۱ و… یافت. بنابر این استعمال رایج کتاب مقدسی واژه وحی، همان مفهوم الهام است.[۱۳]

افزون بر کتاب مقدس، در کتب و منابع الهیاتی نیز استفاده از کلمه وحی در همان مفهوم الهام، بسیار رایج است.[۱۴]جیمس انس، دانشمند و الهی­دان مسیحی، به روشنی دو کلمه وحی و الهام را دارای مفهوم یکسان دانسته و هر دو را همان عمل روح­القدس در افراد می­شمارد.[۱۵] بنابر این تفاوت گذاشتن میان این دو کلمه را می­توان ناشی از اشتباه در ترجمه واژه Revelation دانست.

واژه مذکور به معنی کشف یا انکشاف خداوند می­باشد که مفهومی رایج، شناخته شده و در ادبیات مسیحی پر کاربرد می­باشد و به روشنی با الهام و وحی، متفاوت است.

به نظر می­­رسد مراد از کلمه وحی در کلام کسانی که میان وحی و الهام، تفاوت قائل شده­اند همین مفهوم اخیر یعنی کشف و انکشاف خداوند است.

به چه کسانی الهام می­شود؟

انبیاء الهی، در وهله­ی نخست به عنوان دریافت­کنندگان الهام الهی شناخته می­شوند. آنان با دریافت الهام از سوی خداوند، مأموریت می­یافتند تا از سوی خداوند با مردم سخن بگویند. البته علاوه بر انبیا، دیگر کسان، همانند کاهن[۱۶] و مزمورخوان[۱۷] نیز گاهی از سوی روح­القدس الهام دریافت می­کرده­اند.[۱۸]

گذشته از افراد صالح، گاه افراد شرور نیز الهام الهی را دریافت می­کرده­اند. بنابر این الهام الهی هرگز به معنی تقدس فرد نیست. نمونه­هایی از الهام به افراد غیر صالح را می­توان در مورد قیافا[۱۹]، شائول[۲۰] و بلعام[۲۱] یافت.[۲۲]

دیدگاههای مختلف در مورد الهام

در مورد چگونگی الهام، میان الهی­دانان مسیحی، اختلاف نظر فراوانی وجود دارد. در این بخش، به برخی نظرات، اشاره می­شود:

1. خداوند در الهام، کلمه به کلمه، مطالب خود را بیان می­کند و شخص الهام یافته حتی در انتخاب کلمات نیز نقشی ندارد.

این همان دیدگاهی است که ریشه­های آن را در کلام ربی­های یهودی و از جمله فیلون اسکندرانی می­توان یافت.فیلون بر این عقیده بود که خداوند، کاتبان کتابهای مقدس را چون ابزارهایی بی­اراده برای انتقال اراده­ی الهی، به کار گرفته است.[۲۳]

این نظریه، که قائل به “دیکته شدن” الهام است بعدها توسط آبای کلیسا نیز پذیرفته شد.[۲۴]

مطابق این دیدگاه، کتاب مقدس که الهام الهی است، چون کلمه به کلمه از سوی خداوند دیکته شده است، خالی از هر گونه تناقض و اشتباه (حتی ظاهری) خواهد بود.[۲۵]

پاپ لئوی سیزدهم در تبیین خطاناپذیری نوشته­های الهامی، اظهار می­دارد:از آنجا که روح­القدس، نویسندگان را همانند ابزار به کار گرفته است ما نمی­توانیم خطای این نویسندگان را پذیرا شویم.[۲۶]

2. برخی دیدگاهی کاملا متفاوت را نیز اتخاذ کرده­اند.هردر[۲۷] دانشمند قرن هجدهم میلادی، بر این عقیده بود که الهام، هرگز یک عطیه الهی نیست بلکه صرفا دستاوردی بشری است.از نگاه وی، مفهوم الهام را باید در معنایی گسترده­تر دریافت. شعر، نقاشی و رمان نیز به همان معنی الهامی هستند که کتاب مقدس، الهامی می­باشد.[۲۸]
3. دیدگاه دیگر در مورد الهام آن است که این عطیه با پر شدن از روح­القدس صورت می­پذیرد.بنابر این آنچه را در مورد کتاب مقدس، می­بینیم هرگز اختصاص به آنان ندارد و هر فرد ایمانداری حتی در زمان حاضر نیز می­تواند ملهم واقع شود.[۲۹]
4. نظریه­ی دیگری که در مورد الهام ارائه شده آن است که در الهام، فقط مفهوم (و نه کلمات)، الهامی می­باشند.[۳۰]

این نظریه امروزه از سوی بسیاری از مسیحیان مردود شناخته شده است[۳۱]اما هنوز هم در میان مسیحیان، طرفدارانی دارد.[۳۲]

 

[۱] – پیدایش ۱۲: ۷ و ۱۷: ۱، ۱۸: ۱ و ۲۰: ۳ و ۲۶: ۲ و… . البته در بسیاری از موارد در مورد تجلی خداوند، اختلاف نظر وجود دارد (که آیا فرشته بوده و یا جلال الهی) و در برخی موارد نیز به روشنی کلمه خدا به فرشته تفسیر شده است. به عنوان نمونه مقایسه کنید میان پیدایش ۳۲: ۲۴ – ۳۰ و هوشع ۱۲: ۳ – ۴

[۲] – پیدایش ۱۶: ۹ و ۱۹: ۱۵ و ۲۱: ۱۷، خروج ۳: ۲، اعداد ۲۲: ۳۲ و … .

[۳] – متی ۱: ۲۰ و ۲: ۱۳ و ۲۸: ۵، لوقا ۱: ۱۳ و ۲: ۱۰ و … .

[۴] – to breath into

[۵] – Inspiration

[۶] – محمدیان، بهرام و دیگران؛ دایره المعارف کتاب مقدس؛ انتشارات روز نو، ۱۳۸۰ه‏ش، چاپ اول، ص ۳۷ و ۴۰

[۷] – New Catholic Encyclopedia, (Gale, 2003, 2nd ed.), vol.7, p.492

[۸] – ibid, p.496

[۹] – Inspiration

[۱۰] – Revelation

[۱۱] – میشل، توماس؛ کلام مسیحی؛ ترجمه حسین توفیقی، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۳۸۷ه‏ش، چاپ سوم، ص ۲۸

[۱۲] – میشل، توماس؛ پیشین؛ ص ۲۶ و ۲۷

[۱۳] – هاکس، جیمز؛ قاموس کتاب مقدس؛ انتشارات اساطیر، ۱۳۸۳ ه‏ش، چاپ دوم، ص ۹۰۵

[۱۴] – به عنوان نمونه ر.ک: التعلیم المسیحی للکنیسه الکاتولیکیه، لبنان، المکتبه البولسیه، ۱۹۹۹م، ص ۵۸ و ۵۹ و سعید، حبیب؛ المدخل الی الکتاب المقدس؛ دار التألیف و النشر للکنیسه الأسقفیه، بی‎تا، ص ۱۵

[۱۵] – الأمیر کانی، قس جیمس انس؛ نظام التعیم فی علم اللاهوت القویم؛ مطبعه الأمیر کان، ۱۸۸۸م، ص ۷۳

[۱۶] – دوم تواریخ ۲۴: ۲۰

[۱۷] – دوم سموئیل ۲۳: ۲٫ مزمورخوان، اصطلاحی است که در مورد سرایندگان مزامیر به کار می­رود. آدم، ابراهیم، موسی، یدوتون، آساف، سه پسر قورح و .. مزمورخوان بوده­اند. ر.ک: کهن، دکتر ابراهام؛ گنجینه­ای از تلمود؛ ترجمه امیر فریدون گرگانی، انتشارات اساطیر، ۱۳۸۲ش، چاپ اول، ص ۱۶۱

[۱۸] – ibid, p.493

[۱۹] – یوحنا ۱۱: ۴۹ – ۵۱

[۲۰] – اول سموئیل ۱۰: ۱۰ – ۱۱

[۲۱] – اعداد، بابهای ۲۲، ۲۳ و ۲۴٫ بلعام در خدمت موآبیان بود و نهایتا به دست بنی­اسرائیل کشته شد. اعداد ۳۱: ۸

[۲۲] – الأمیر کانی، قس جیمس انس؛ پیشین؛ ص ۷۳ – ۷۴

[۲۳] – مک گراث، الستر؛ در آمدی بر الهیات مسیحی؛ ترجمه عیسی دیباج، کتاب روشن، ۱۳۸۵ ه‏ش، چاپ اول، ص ۲۲۸

[۲۴] – ibid, p.493

[۲۵] – ibid

[۲۶] – ibid, p.494

[۲۷] – J.G. Herder

[۲۸] – مک گراث، الستر؛ پیشین؛ ص ۲۳۰

[۲۹] – الأمیر کانی، قس جیمس انس؛ پیشین؛ و محمدیان، بهرام و دیگران؛ پیشین؛ ص ۳۸

[۳۰] – تیسن، هنری؛ الهیات مسیحی؛ ترجمه ط. میکائیلیان، انتشارات حیات ابدی، بی‎تا، ص ۶۳ و محمدیان، بهرام و دیگران؛ پیشین؛ ص ۳۸ و الأمیر کانی، قس جیمس انس؛ پیشین؛ ص ۸۶

[۳۱] – میشل، توماس؛ کلام مسیحی؛ ترجمه حسین توفیقی، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۳۸۷ه‏ش، چاپ سوم، ص ۲۶ – ۲۷

[۳۲] – تیسن، هنری؛ پیشین؛ ص ۶۳ و ۶۴ و الأمیر کانی، قس جیمس انس؛ پیشین؛ ص ۸۰

منبع:سایت پژوهشکده باقرالعلوم (علیه السلام)