شیطان
نویسنده : محمد ضیاء توحیدی
باور به وجود شیطان در میان ادیان ابراهیمی، امری پذیرفته شده است و ریشه در متون مقدس این ادیان دارد. همچنین در مورد اینکه شیطان، در ابتدا فرمانبردار بود و بعدها به واسطه¬ی نافرمانی خویش از درگاه الهی رانده گردید، میان ادیان ابراهیمی اتفاق نظر وجود دارد. البته در مورد اینکه آیا شیطان در اصل جن بوده یا فرشته، در این ادیان، اتفاق نظر وجود ندارد.
اعتقاد به وجود شیطان در مسیحیت
اعتقاد به وجود شیطان به عنوان فریبگر و وسوسه کننده انسانها، در مسیحیت سنتی مورد پذیرش قرار گرفته است. صرف نظر از عهد قدیم، در عهد جدید نیز نام شیطان و افعال وی بسیار ذکر گردیده است.
در انجیلها، داستانهای زیادی در مورد معجزه حضرت عیسی در خارج ساختن دیوها و شیاطین[۱] از بدن انسانها ذکر شده است.[۲]
با این حال برخی بر این باورند که اعتقاد به وجود شیطان، ریشه¬های خود را از ادیان شرک¬آلود برگرفته است. به اعتقاد این گروه، یهودیان پس از اسارت بابلی و در مجاورت با اقوام بت¬پرست، اعتقاد به شیطان را از آنان فراگرفته و در متون دینی گنجانده¬اند. البته این نظریه از نگاه دانشمندان سنت¬گرای مسیحی مردود شمرده شده و در تعارض با کتاب مقدس دانسته می-شود.[۳]
برخی از مسیحیان نیز با آنکه وجود شیطان را پذیرا شده¬اند اما با این حال در مورد استفاده از کلمه شیطان در عهد جدید و نسبت دادن بیماری¬ها به شیطان و دیوها تردید دارند. این دسته از مسیحیان در مورد عباراتی از عهد جدید و کلام حضرت مسیح، که به وجود شیاطین و دیوها در افراد مریض اشاره دارد تفاسیری متفاوت را ارائه کرده¬اند. مهمترین تفاسیر ارائه شده از سوی این افراد دو توجیه است:
نخست آنکه استفاده از کلماتی نظیر ارواح خبیث، استعمال مجازی است، پس در حقیقت این بیماران دارای مریضی¬های جسمی و عقلی بودند اما مجازا با این عناوین خوانده می¬شدند.
دوم آنکه استفاده از این عناوین، به خاطر همراهی با یهودیان آن عصر بود. زیرا آنها معتقد بودند که ارواح خبیث در انسانها سکونت می¬گزینند و حضرت عیسی کلام آنها را قبول نداشت اما با آنها طبق اعتقاد خودشان برخورد می¬فرمود.
البته روشن است که هر دو تفسیر مذکور، از نگاه اکثر مسیحیان سنت¬گرا مردود شمرده گردیده و در تعارض با کتاب مقدس دانسته شده است.[۴]
اعتقاد به وجود شیاطین و دیوها و نیز سکونت گزیدن آنها در بدن انسانها تا آنجا مهم شمرده می¬شود که حتی در برخی از کلیساها، افرادی با عنوان “متصدی اخراج ارواح شریر (دیوها و شیاطین)”[۵] وجود دارند.[۶]
نامها و القاب شیطان
در کتاب مقدس و الهیات مسیحی، نامها و القاب فراوانی برای شیطان ذکر شده است.
اعتقاد بر آن است که پیش از سقوط، نام او “لوسیفر”[۷] بوده است[۸] اما پس از سقوط، نامهای متعددی در مورد وی به کار رفته است.
- شیطان. یکی از معروف¬ترین و مشهورترین نامهایی که برای او در زبانهای عبری، عربی و فارسی به کار می¬رود “شیطان” است. کلمه شیطان שָׂטָן لفظی عبری است که در صیغه “اسم فاعل” به کار رفته و مشتق از فعل “شطن” به معنی دشمن است.[۹] این نام در موارد فراوانی برای اشاره به ابلیس به کار برده شده است.[۱۰]
البته این نام، اختصاص به وی ندارد و گاهی به شکل نکره و در مورد غیر او نیز به کار رفته است. مثلا در کتاب اول پادشاهان آمده که خداوند دشمنی را برای سلیمان برانگیخت، که در متن عبری از کلمه “شیطان” استفاده شده است.[۱۱]
این کلمه در عهد جدید نیز تنها یک بار در مورد غیر ابلیس به کار رفته و آن در مورد پطرس حواری است.[۱۲]
- ابلیس. این نام برگرفته از واژه¬ی یونانی دیابُلُس[۱۳] است و معنی آن تهمت زننده است.[۱۴] این نام نیز به شکل مکرر در کتاب مقدس به کار رفته است[۱۵] و البته باید توجه داشت که از این نام تنها در بخش “عهد جدید” استفاده شده است.[۱۶]
- بعلزبول[۱۷]. این کلمه، برگرفته از نام خدای عقرون[۱۸] به اسم “بعلزبوب”[۱۹] (دوم پادشاهان ۱: ۲) است که از مجموعه خدایان فلسطینیان بوده است[۲۰] و در موارد متعددی[۲۱] برای شیطان به کار برده شده است. معنی اصلی این کلمه روشن نیست. در زبان سریانی به معنی “صاحب زباله دان” است. ممکن است به معنی “صاحب خانه” هم باشد.[۲۲]
- بلیعال[۲۳]. این نام در “رساله دوم پولس به قرنتیان”[۲۴] برای اشاره به شیطان، به کار برده شده است. این کلمه در عهد عتیق به معنی “بی¬ارزش” به کار برده شده است.[۲۵]
- مار. این نام نیز در بخشهای مختلفی از عهد قدیم و عهد جدید، برای اشاره به شیطان به کار رفته است.[۲۶]
- اپولّیون. این کلمه، نام یونانی اوست که معنی آن هلاک کننده است.[۲۷]
- ابّدون. این کلمه، نام عبری اوست که معنی آن هم هلاک کننده است.[۲۸]
علاوه بر نامهایی که ذکر شد، عناوین دیگری نیز در مورد شیطان به کار رفته است که عمدتا توضیح خصوصیات او می-باشد:
- شریر[۲۹]
- تجربه کننده. این نام نشان می¬دهد که هدف شیطان آن است که مردم را برای انجام گناه تحریک کند. او تمام بهانه¬های انجام گناه و مزایا و منافع آن را به بهترین نحو ارائه می¬دهد. این نام نیز در بخشهای مختلفی از عهد جدید به کار رفته است.[۳۰]
- خدای این جهان[۳۱]
- رئیس این جهان. این نام گویای آن است که او بر دولتهای جهان تسلط دارد.حضرت عیسی با این ادعای شیطان که بر این کره خاکی نوعی تسلط دارد مخالفت نکرد (متی ۴: ۸ – ۹).[۳۲] این نام نیز در موارد متعددی از عهد جدید به کار گرفته شده است.[۳۳]
شیطان، پیش از سقوط
مسیحیان در مورد اینکه شیطان، یکی از فرشتگان بوده است، اتفاق نظر دارند.[۳۴] قدیس آگوستین اظهار می¬دارد که شیطان، فرشته¬ای همانند دیگر فرشتگان و دارای سیرت نیک بوده است.[۳۵]
در میان فرقه¬های مسیحی، شاهدان یهوه بر این اعتقادند که شیطان، برادر حضرت عیسی میباشد و نام اصلی وی لوسیفر[۳۶] بوده است.[۳۷] (البته باید توجه داشت که شاهدان یهوه، حضرت عیسی را یکی از فرشتگان می¬دانند و معتقدند عیسی همان میکائیل است که به روی زمین آمده است[۳۸])
سقوط شیطان و برخی از فرشتگان
بر اساس برخی از متون اپوکریفایی یهودیان، خداوند پس از خلقت آدم، به فرشتگان دستور داد تا بر وی سجده کنند. به دنبال این فرمان، تمام فرشتگان آدم را سجده کردند اما شیطان از این کار امتناع نمود.[۳۹]
در منابع مسیحی، این داستان مورد تأیید قرار نگرفته اما چنانکه آگوستین می¬گوید او که فرشته¬ای همانند دیگر فرشتگان بود، وسوسه شد که به جای خدا بنشیند و قدرت مطلق او را غصب کند. به همین جهت بود که او بر ضد خدا طغیان کرد.[۴۰] گفته می¬شود که حزقیال ۲۸: ۱۵ – ۱۸ شرح سقوط شیطان است.[۴۱]
البته او در این داستان، تنها نبود و برخی دیگر از فرشتگان نیز مرتکب گناه گردیدند و مقام و مسکن خویش را ترک گفتند.[۴۲]
شیطان و دیگر فرشتگان شریر پس از سقوط
آنگونه که از کتاب مقدس بر می¬آید، فرشتگان شریر دارای سرنوشت یکسانی نبوده¬اند. برخی از آنها به جهنم افکنده شدند و در آنجا به زنجیر کشیده شده و تا روز داوری نهایی، نگهداری خواهند شد.[۴۳] برخی دیگر از آنها آزاد ماندند و به مخالفت و ستیز با فرشتگان نیک می¬پردازند.[۴۴]
شیطان از جمله فرشتگانی است که آزاد مانده و به اغواگری می¬پردازد.
اولین گزارشی که در کتاب مقدس در مورد شیطان ذکر شده، مربوط به باغ عدن است.[۴۵] او در این باغ به شکل مار ظاهر گردید و “حوا” را فریب داد. گزارش بعدی مربوط به حضور او در آسمانها و در محضر خداوند است.[۴۶] چنانکه در کتاب مقدس به صراحت آمده است، او هم در آسمانها حضور داشته و هم به زمین میآید.[۴۷]
فعالیتهای شیطان و فرشتگان شریر بر روی زمین
چنانکه در کتاب مقدس به روشنی آمده است، به طور کلی هدف شیطان این است که جای خدا را بگیرد.[۴۸]
او و فرشتگانش در پی آنند که انسان را به گناه و نافرمانی وادارند. شیطان قادر است که به هر شکلی از اشکال در آید و حتی می¬تواند به شکل فرشتگان نور در آید تا از این طریق بتواند انسانها را فریب دهد.[۴۹] او با موجه ساختن گناه و عصیان، آن را به گونه¬ای جلوه می¬دهد که نزد انسانها مقبول و پسندیده افتد و از این طریق آنها را به دام گناه می¬اندازد[۵۰] و نیز مردم را از عمل خیر باز می¬دارد.[۵۱]
همچنین بر پایه¬ی تعالیم مسیحی، شیطان بر جسم انسانها نیز قدرت دارد و از طریق دیوهای زیردست خویش، می¬تواند انسانها را دچار بیماری و ناخوشی گرداند.[۵۲]
البته با این حال و با وجود آنکه آنها قادر بر تصرف و اعمال قدرت بر جسم و حتی عقل انسان هستند اما هرگز قادر به اینکه آزادی انسان و مسئولیت او را تحت سیطره خود در بیاورند نیستند.[۵۳]
سرنوشت نهایی شیطان و دیگر فرشتگان متمرد
چنانکه پیشتر نیز اشاره کردیم، ظاهرا پس از سقوط انسان، مرکز فرماندهی او آسمانها بوده است[۵۴] اما او همراه دیگر فرشتگان شریر در آینده به زمین افکنده خواهد شد.[۵۵]
انداخته شدن شیطان بر زمین، احتمالا در دوره مصیبت عظیم آینده اتفاق خواهد افتاد.[۵۶] پس از این و زمانی که حضرت مسیح با قدرت و جلال خویش به زمین باز گردد تا ملکوت خود را برقرار سازد، شیطان به هاویه انداخته خواهد شد. او برای مدت هزار سال در بند خواهد بود و سپس برای مدت کوتاهی آزاد خواهد گردید.
شیطان در این مدت کوتاه تلاش خواهد کرد تا مردم را گمراه کند و با لشکری عظیم تصمیم میگیرد تا اورشلیم را تسخیر کند اما آتشی از آسمان فرو خواهد ریخت و لشکر او را از بین خواهد برد. خود او نیز به همراه دیگر فرشتگان شریر به دریاچهای از آتش افکنده خواهد شد و به عذاب ابدی گرفتار خواهد گردید.[۵۷]
________________________________________
[۱] – خواهیم گفت که دیوها و شیاطین، معمولا یکی دانسته شده¬اند.
[۲] – لوقا ۴: ۳۳ – ۳۵ و ۸: ۲۷ – ۳۳ و ۹: ۴۲، مرقس ۵: ۲ – ۱۳ و ۷: ۲۵ – ۳۰ و … .
[۳] – الأمیر کانی، قس جیمس انس؛ نظام التعیم فی علم اللاهوت القویم؛ مطبعه الأمیر کان، ۱۸۸۸م، ج ۱، ص ۳۸۷
[۴] – پیشین، ص ۳۹۰
[۵] – Exorcist
[۶] – McGuckin, John Anthony, The Orthodox Church, (Blackwell, 2008, 1st ed.), p.326
[۷] – Lucifer
[۸] – Britannica Encyclopedia of World Religions, (Encyclopedia Britannica INC, 2006), p.668
[۹] – الأمیر کانی، قس جیمس انس؛ پیشین؛ ص ۳۸۵
[۱۰] – اول تواریخ ۲۱: ۱، ایوب ۱: ۶، زکریا ۳: ۱ و…
[۱۱] – اول پادشاهان ۱۱: ۱۴
[۱۲] – متی ۱۶: ۲۳٫ البته روشن است که این مطلب بر اساس گزارش کتاب مقدس است. از نگاه مسلمانان، استفاده حضرت عیسی از این عبارت اهانت¬آمیز در مورد حواری برجسته، با شأن و مقام حضرت مسیح و نیز جایگاه والای پطرس حواری، ناسازگار است.
[۱۳] – Diabolos
[۱۴] – الأمیر کانی، قس جیمس انس؛ پیشین؛ ص ۳۸۶
[۱۵] – متی ۱۳: ۳۹، یوحنا ۱۳: ۲، افسسیان ۶: ۱۱ و …
[۱۶] – تیسن، هنری؛ الهیات مسیحی؛ ترجمه ط. میکائیلیان، انتشارات حیات ابدی، بیتا، ص ۱۳۸
[۱۷] – Beelzebul
[۱۸] – Ekron
[۱۹] – Baalzebub or Beelzebub
[۲۰] – Britannica Encyclopedia of World Religions, p.971
[۲۱] – متی ۱۰: ۲۵، ۱۲: ۲۴، مرقس ۳: ۲۲ و …
[۲۲] – تیسن، هنری؛ پیشین
[۲۳] – Belial
[۲۴] – دوم قرنتیان ۶: ۱۵
[۲۵] – دوم سموئیل ۲۳: ۶
[۲۶] – پیدایش ۳: ۱، مکاشفه ۱۲: ۹ و …
[۲۷] – مکاشفه ۹: ۱۱
[۲۸] – مکاشفه ۹: ۱۱
[۲۹] – متی ۱۳: ۱۹ و ۳۸، افسسیان ۶: ۱۶ و…
[۳۰] – متی ۴: ۳، اول تسالونیکی ۳: ۵ و…
[۳۱] – دوم قرنتیان ۴: ۴
[۳۲] – تیسن، هنری؛ پیشین
[۳۳] – یوحنا ۱۲: ۳۱ و ۱۴: ۳۰ و ۱۶: ۱۱
[۳۴] – هاکس، جیمز؛ قاموس کتاب مقدس؛ انتشارات اساطیر، ۱۳۸۳ هش، چاپ دوم، ص ۵۴۵
[۳۵] – مک گراث، الستر؛ در آمدی بر الهیات مسیحی؛ ترجمه عیسی دیباج، کتاب روشن، ۱۳۸۵ هش، چاپ اول، ص ۲۸۹
[۳۶] – Lucifer
[۳۷] – مک¬داول، جاش و استیوارت، دان؛ شناختن بدعتها؛ ویراسته نینوس مقدس¬نیا و سوریک صیاد سردرود، کلیسای انجیلی آشوری تهران، ۱۳۸۳، ص ۴۸
[۳۸] – New Catholic Encyclopedia, (Gale, 2003, 2nd ed.), vol.7, p.751
[۳۹] – Encyclopaedia Judaica, (Gale, 2007, 2nd ed.), vol.1, p 372
[۴۰] – مک گراث، الستر؛ پیشین
[۴۱] – تیسن، هنری؛ پیشین؛ ص ۱۳۱
[۴۲] – رساله یهودا، آیه ۶
[۴۳] – دوم پطرس ۲: ۴
[۴۴] – مکاشفه ۱۲: ۷
[۴۵] – پیدایش ۳: ۱ و حزقیال ۲۸: ۱۳
[۴۶] – ایوب ۱: ۶ و ۲: ۱
[۴۷] – ایوب ۱: ۷
[۴۸] – متی ۴: ۸ – ۹ و مکاشفه ۱۳: ۲
[۴۹] – دوم قرنتیان ۱۱: ۱۴
[۵۰] – پیدایش ۳: ۱ – ۱۳
[۵۱] – مرقس ۴: ۱۵
[۵۲] – New Catholic Encyclopedia, vol.12, p.699
[۵۳] – الأمیر کانی، قس جیمس انس؛ پیشین؛ ص ۳۸۸
[۵۴] – افسسیان ۲: ۲
[۵۵] – مکاشفه ۱۲: ۹
[۵۶] – تیسن، هنری؛ پیشین؛ ص ۱۴۴
[۵۷] – مکاشفه ۲۰: ۲ – ۱۰
منبع:سایت پژوهشکده باقرالعلوم