امی بودن رسول و حدیث قرطاس+سند

امی بودن رسول و حدیث قرطاس+سند

شبهه:

چرا پیامبری را که امی است و نمی توانسته بنویسد در اخرین لحظات عمرش گفته که قلم و کاغذ بیاورید که من چیزی بنویسم که گمراه نشوید.

پاسخ:

عده ای از علمای اهل سنت برای اینکه بتوانند جسارت و هتک حرمت عمر بن خطاب نسبت به ساحت مقدس پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله را مخدوش کنند و از بین ببرند ادعا میکنند در روایات حدیث قرطاس(دوات وقلم ) پیامبر خدا صلی الله علیه وآله بیسواد بوده و قادر به نوشتن و خواندن نبوده است و از این رو احادیثی که در هفت جای بخاری و در سه جای صحیح مسلم در مورد جسارت عمر ذکر گردیده است را بی اساس میدانند به این دلیل که پیغمبر سواد خواندن و نوشتن را نداشته حال برای ادعای این جماعت متوسل میشویم به سیره پیامبر عظیم الشان اسلام.

(برای دیدن اسناد جسارت عمر بن خطاب به پیامبر در صحیحین و همچنین کتب روایی اهل سنت (حدیث قرطاس یا دوات و قلم ) لطفا به این دو مقاله رجوع کنید:

حدیث قرطاس در صحیحین + سند

حدیث قرطاس در اهل سنت+سند

مراد از امی بودن پیامبر در روایات شیعه 

مرحوم شیخ صدوق رضوان الله تعالی علیه در معانی الأخبار می‌نویسد :

عن جعفر بن محمد الصوفی قال : سألت أبا جعفر محمد بن علی الرضا علیهم السلام فقلت : یا ابن رسول الله لم سمی النبی صلى الله علیه وآله الأمی ؟ فقال : ما یقول الناس قلت : یزعمون أنه سمی الأمی لأنه لم یکتب . فقال علیه السلام : کذبوا ، علیهم لعنه الله ، أنی ذلک والله عز وجل یقول فی محکم کتابه : ” هو الذی بعث فی الأمیین رسولا منهم یتلوا علیهم آیاته ویزیکیهم ویعلمهم الکتاب والحکمه ” فکیف کان یعلمهم ما لا یحسن والله لقد کان رسول الله صلى الله علیه وآله یقرء ویکتب باثنین وسبعین – أو قال ، بثلاثه وسبعین – لسانا وإنما سمی الأمی لأنه کان من أهل مکه ومکه من أمهات القرى ، وذلک قول الله عز وجل ” لتنذر أم القرى ومن حولها ” .

معانی الأخبار – الشیخ الصدوق – ص ۵۳ – ۵۴ و بحار الأنوار – العلامه المجلسی – ج ۱۶ – ص ۱۳۲ – ۱۳۳ .

از امام جواد علیه السلام سؤال کردند : ای فرزند رسول خدا ! چرا به پیامبر اسلام « امی » می‌گفتند ؟ حضرت سؤال کرد : ” مردم [مخالفین شیعه ] چه می‌گویند ؟ گفتند : مردم فکر می‌کنند که آن حضرت به این خاطر امی نامیده شده بود ؛ چون نمی‌توانست بنویسد . امام جواد در جواب فرمود : دروغ می‌گویند ! لعن بر آن‌ها باد . چطور نمی‌توانستند بنویسند ؛ در حالی که خداوند در آیات محکم قرآنش می‌فرماید : او خدای است که رسولش را در میان بی سوادان برانگیخت تا برای آن‌ها آیات خداوند را تلاوت و آن‌ها را پاکیزه سازد و کتاب و حکمت به آن‌ها بیاموزد . چطور کسی که نمی‌تواند بنوسید ، می‌تواند کتاب را به دیگران بیاموزد ؟ به خدا قسم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به هفتاد و دو یا هفتاد و سه زبان می‌خواندند و می‌نوشتند . به این دلیل به آن حضرت «امی » می‌گفتند ؛ چون او از اهل مکه بود و مکه در آن زمان « ام القری » محسوب می‌شده است ؛ چنانچه خداوند در قرآّنش می‌فرماید : ما تو را فرستادیم تا اهل «ام القری » [مکه ] را و کسانی که در اطراف آن زندگی می‌کنند ، انذار کنی .

باز نظیر این روایت را عبد الرحمن بن الحجاج از آقا امام صادق علیه السلام نقل می‌کند :

قال أبو عبد الله علیه السلام ان النبی صلى الله علیه وآله کان یقرأ ویکتب و یقرأ ما لم یکتب .

بصائر الدرجات – محمد بن الحسن الصفار – ص ۲۴۷ .

پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم هم می‌خواندند و هم می‌نوشتند و حتی چیزهایی را که هنوز نوشته نشده بود ، می‌خواندند .

با این بیان امام جواد و امام صادق علیهما السلام شکی باقی نمی‌ماند که رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم هم خواندن بلد بودند و هم می‌نوشتند .

مراد از امی بودن پیامبر در روایات اهل سنت

خواندن نامه توسط پیامبر

عامر شعبی که در نزد اهل سنت جایگاه ویژه‌ای دارد در این باره می‌نویسد :

حدیث أبی کشه السَّلُولِیِّ، مُضْمَنُهُ: أَنَّهُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَرَأَ صَحِیفَهً لِعُیَیْنَهَ بْنِ حِصْنٍ، وَأَخْبَرَ بِمَعْنَاهَا

المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز – ج ۴ – ص ۳۲۲ المؤلف: أبو محمد عبد الحق بن غالب بن عبد الرحمن بن تمام بن عطیه الأندلسی المحاربی (المتوفى: ۵۴۲هـ)، المحقق: عبد السلام عبد الشافی محمد، الناشر: دار الکتب العلمیه – بیروت، الطبعه: الأولى – ۱۴۲۲ هـ، تفسیر القرطبی – ج ۱۳ – ص ۳۵۲ المؤلف: أبو عبد الله محمد بن أحمد بن أبی بکر بن فرح الأنصاری الخزرجی شمس الدین القرطبی (المتوفى: ۶۷۱هـ)، تحقیق: أحمد البردونی وإبراهیم أطفیش، الناشر: دار الکتب المصریه – القاهره، الطبعه: الثانیه، ۱۳۸۴هـ – ۱۹۶۴ م، عدد الأجزاء: ۲۰ جزءا (فی ۱۰ مجلدات)، تفسیر البحر المحیط – ج ۸ – ص ۳۶۱ المؤلف: أبو حیان محمد بن یوسف بن علی بن یوسف بن حیان أثیر الدین الأندلسی (المتوفى: ۷۴۵هـ)، المحقق: صدقی محمد جمیل، الناشر: دار الفکر – بیروت، الطبعه: ۱۴۲۰ هـ

پیامبر اکرم نامه شخصی به نام عیینه را شخصاً مطالعه کرد و از آن‌چه در آّن نوشته شده بود ، خبر داد .

به روی درب بهشت چه نوشته بود

بسیاری از علمای اهل سنت این روایت را نقل کرده‌اند :

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: ” رَأَیْتُ لَیْلَهَ أُسْرِیَ بِی عَلَى بَابِ الْجَنَّهِ مَکْتُوبًا: الصَّدَقَهُ بِعَشْرِ أَمْثَالِهَا، وَالْقَرْضُ بِثَمَانِیَهَ عَشَرَ.

سنن ابن ماجه – محمد بن یزید القزوینی – ج ۲ – ص ۸۱۲ المؤلف: ابن ماجه أبو عبد الله محمد بن یزید القزوینی، وماجه اسم أبیه یزید (المتوفى: ۲۷۳هـ)، تحقیق: محمد فؤاد عبد الباقی، الناشر: دار إحیاء الکتب العربیه – فیصل عیسى البابی الحلبی، عدد الأجزاء: ۲ و المغنی – عبد الله بن قدامه – ج ۴ – ص ۳۵۲ – ۳۵۳ و الشرح الکبیر – عبد الرحمن بن قدامه – ج ۴ – ص ۳۵۲ – ۳۵۳ و کشاف القناع – البهوتی – ج ۳ – ص ۳۶۵ و مسند الشامیین – الطبرانی – ج ۲ – ص ۴۱۹ و الجامع الصغیر – جلال الدین السیوطی – ج ۲ – ص ۵ و کنز العمال – المتقی الهندی – ج ۶ – ص ۲۱۰ و تفسیر القرطبی – القرطبی – ج ۳ – ص ۲۴۰ و تفسیر الثعالبی – الثعالبی – ج ۱ – ص ۵۲۷ – ۵۲۸ و الدر المنثور – جلال الدین السیوطی – ج ۴ – ص ۱۵۳ و الکامل – عبد الله بن عدی – ج ۳ – ص ۱۱ و تهذیب التهذیب – ابن حجر – ج ۳ – ص ۱۱۰ و السیره الحلبیه – الحلبی – ج ۲ – ص ۱۳۵ و ..

رسول خدا – صلی الله علیه و آله – فرمود: شبی که به معراج برده شدم دیدم که روی درب بهشت این چنین نوشته بود: صدقه ده برابر پاداش دارد و قرض هیجده برابر.

متبادر از این « رأیت » این است که خود پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم قرائت فرموده‌اند نه این که مضمونش را از طریق خداوند فهمیده باشند .

آلوسی از علمای بزرگ اهل سنت در تفسیرش بعد از نقل این حدیث می‌ نویسد :

والقدره على القراءه فرع الکتابه … ویشهد للکتابه أحادیث فی صحیح البخاری وغیره کما ورد فی صلح الحدیبیه فأخذ رسول الله صلى الله تعالى علیه وسلم الکتاب ولیس یحسن یکتب فکتب هذا ما قاضى علیه محمد بن عبد الله الحدیث

روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم ج۱۱ ص۶ المؤلف: شهاب الدین محمود بن عبد الله الحسینی الألوسی (المتوفى: ۱۲۷۰هـ)، المحقق: علی عبد الباری عطیه، الناشر: دار الکتب العلمیه – بیروت، الطبعه: الأولى، ۱۴۱۵ هـ، عدد الأجزاء: ۱۶ (۱۵ ومجلد فهارس).

قدرت بر خواندن ، فرع بر کتاب است … روایاتی در صحیح بخاری و … نیز تأیید می‌کند که رسول خدا می‌توانستند بنویسند . چنانچه در قضیۀ صلح حدیبیه خود رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم شخصاً عقد نامه را گرفت و نوشت : هذا ما قاضى علیه محمد بن عبد الله .

روایات دیگری نیز این مطلب را تأیید می‌کند ؛ از جمله :

وَأخرج ابْن عساکرعن أبی هُرَیْرَه رَضِی الله عَنهُ قَالَ: مَکْتُوب على الْعَرْش: لَا إِلَه إِلَّا أَنا وحدی لَا شریک لی مُحَمَّد عَبدِی ورسولی أیدته بعلی وَذَلِکَ قَوْله {هُوَ الَّذِی أیدک بنصره وَبِالْمُؤْمِنِینَ}

الدر المنثور – ج ۳ – ص ۱۹۹ المؤلف: عبد الرحمن بن أبی بکر، جلال الدین السیوطی (المتوفى: ۹۱۱هـ)، الناشر: دار الفکر – بیروت، عدد الأجزاء: ۸شواهد التنزیل – الحاکم الحسکانی – ج ۱ – ص ۲۹۲ و … .

معبودی جز من نیست و شریکی ندارم و محمد بنده و فرستاده من است و او را به وسیله علی(علیه السلام) یاری کرد.

۵۲۶ – حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عُثْمَانَ بْنِ أَبِی شَیْبَهَ، ثنا عُبَادَهُ بْنُ زِیَادٍ الْأَسَدِیُّ، ثنا عَمْرُو بْنُ ثَابِتٍ، عَنْ أَبِی حَمْزَهَ الثُّمَالِیِّ، عَنْ سَعِیدِ بْنِ جُبَیْرٍ، عَنْ أَبِی الْحَمْرَاءِ خَادِمِ النَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَقُولُ: «لَمَّا أُسْرِیَ بِی إِلَى السَّمَاءِ دَخَلْتُ الْجَنَّهَ فَرَأَیْتُ فِی سَاقِ الْعَرْشِ مَکْتُوبًا لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ أَیَّدْتُهُ بِعَلِیٍّ وَنَصَرْتُهُ»

المعجم الکبیر – الطبرانی – ج ۲۲ – ص ۲۰۰ المؤلف: سلیمان بن أحمد بن أیوب بن مطیر اللخمی الشامی، أبو القاسم الطبرانی (المتوفى: ۳۶۰هـ)، المحقق: حمدی بن عبد المجید السلفی، دار النشر: مکتبه ابن تیمیه – القاهره، الطبعه: الثانیه، عدد الأجزاء:۲۵ نظم درر السمطین – الزرندی الحنفی – ص ۱۲۰ و تاریخ مدینه دمشق – ابن عساکر – ج ۴۲ – ص ۳۳۶ و تهذیب الکمال – المزی – ج ۳۳ – ص ۲۶۰ و الشفا بتعریف حقوق المصطفى – القاضی عیاض – ج ۱ – ص ۱۷۴ و ینابیع الموده لذوی القربى – القندوزی – ج ۲ – ص ۱۶۰ و مناقب علی بن أبی طالب (ع) وما نزل من القرآن فی علی (ع) – أبی بکر أحمد بن موسى ابن مردویه الأصفهانی – ص ۲۴۹ – ۲۵۰ و المناقب – الموفق الخوارزمی – ص ۳۲۰ – ۳۲۱ و مجمع الزوائد – الهیثمی – ج ۹ – ص ۱۲۱ و … .

أَخْبَرَنَا أَبُو سَعْدٍ الْمَالِینِیُّ، قِرَاءَهً، قَالَ: أَخْبَرَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَدِیٍّ الْحَافِظُ، بِجُرْجَانَ، قَالَ: حَدَّثَنَا عِیسَى بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ أَبُو مُوسَى الْبَغْدَادِیُّ، بِدِمَشْقَ، قَالَ: حَدَّثَنَا الْحُسَیْنُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ الْبَابِیُّ، قَالَ: حَدَّثَنَا حُمَیْدٌ الطَّوِیلُ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ، قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: ” لَمَّا عُرِجَ بِی رَأَیْتُ عَلَى سَاقِ الْعَرْشِ مَکْتُوبًا لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ، أَیَّدْتُهُ بِعَلِیٍّ، نَصَرْتُهُ بِعَلِیٍّ ”

تاریخ بغداد – ج ۱۱ – ص ۱۷۳ المؤلف: أبو بکر أحمد بن علی بن ثابت بن أحمد بن مهدی الخطیب البغدادی (المتوفى: ۴۶۳هـ)، الناشر: دار الکتب العلمیه – بیروت، دراسه وتحقیق: مصطفى عبد القادر عطا، الطبعه: الأولى، ۱۴۱۷ هـ، عدد الأجزاء: ۲۴، الدر المنثور – جلال الدین السیوطی – ج ۴ – ص ۱۵۳ و تاریخ مدینه دمشق – ابن عساکر – ج ۴۷ – ص ۳۴۴ و شواهد التنزیل – الحاکم الحسکانی – ج ۱ – ص ۲۹۳ و … .

نوشتن نامه توسط پیامبر صلی الله علیه وآله به پادشاهان و امراء

بَابُ دَعْوَهِ الیَهُودِ وَالنَّصَارَى، وَعَلَى مَا یُقَاتَلُونَ عَلَیْهِ، وَمَا کَتَبَ النَّبِیُّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ إِلَى کِسْرَى، وَقَیْصَرَ، وَالدَّعْوَهِ قَبْلَ القِتَالِ

صحیح بخاری ج۴ ص۴۵ المؤلف: محمد بن إسماعیل أبو عبدالله البخاری الجعفی، المحقق: محمد زهیر بن ناصر الناصر، الناشر: دار طوق النجاه (مصوره عن السلطانیه بإضافه ترقیم ترقیم محمد فؤاد عبد الباقی)، الطبعه: الأولى، ۱۴۲۲هـ، عدد الأجزاء: ۹٫

بَاب إذا قال والله لَا أَتَکَلَّمُ الْیَوْمَ فَصَلَّى أو قَرَأَ أو سَبَّحَ أو کَبَّرَ أو حَمِدَ أو هَلَّلَ فَهُوَ على نِیَّتِهِ وقال النبی صلی الله علیه وسلم أَفْضَلُ الْکَلَامِ أَرْبَعٌ سُبْحَانَ اللَّهِ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ ولا إِلَهَ إلا الله وَاللَّهُ أَکْبَرُ قال أبو سُفْیَانَ کَتَبَ النبی صلی الله علیه وسلم إلى هِرَقْلَ ( تَعَالَوْا إلى کَلِمَهٍ سَوَاءٍ بَیْنَنَا وَبَیْنَکُمْ )

صحیح بخاری ج۸ ص۱۳۸ المؤلف: محمد بن إسماعیل أبو عبدالله البخاری الجعفی، المحقق: محمد زهیر بن ناصر الناصر، الناشر: دار طوق النجاه (مصوره عن السلطانیه بإضافه ترقیم ترقیم محمد فؤاد عبد الباقی)، الطبعه: الأولى، ۱۴۲۲هـ، عدد الأجزاء: ۹٫

۷۱۶۲ – حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ بَشَّارٍ، حَدَّثَنَا غُنْدَرٌ، حَدَّثَنَا شُعْبَهُ، قَالَ: سَمِعْتُ قَتَادَهَ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ، قَالَ: لَمَّا أَرَادَ النَّبِیُّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ أَنْ یَکْتُبَ إِلَى الرُّومِ، قَالُوا: إِنَّهُمْ لاَ یَقْرَءُونَ کِتَابًا إِلَّا مَخْتُومًا، ” فَاتَّخَذَ النَّبِیُّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ خَاتَمًا مِنْ فِضَّهٍ، کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَى وَبِیصِهِ، وَنَقْشُهُ: مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ “»

صحیح بخاری ج۹ ص۶۶ المؤلف: محمد بن إسماعیل أبو عبدالله البخاری الجعفی، المحقق: محمد زهیر بن ناصر الناصر، الناشر: دار طوق النجاه (مصوره عن السلطانیه بإضافه ترقیم ترقیم محمد فؤاد عبد الباقی)، الطبعه: الأولى، ۱۴۲۲هـ، عدد الأجزاء: ۹٫

حال چگونه است که در مورد این روایات ، کسی دچار اشتباه نشده است ولی بحث ” اکتب لکم کتابا ” سبب مناقشه در صحت این حدیث و رد روایت شده است ؟!

البته علمای اهل تسنن برای این روایات توجی هاتی را نیز بیان کرده اند .

 

ابن حجر عسقلانی در ” فتح الباری ” چنین می گوید :

 

وَأَطْلَقَ کَتَبَ بِمَعْنَى أَمَرَ بِالْکِتَابَهِ وَهُوَ کَثِیرٌ کَقَوْلِهِ کَتَبَ إِلَى قَیْصَرَ وَکَتَبَ إِلَى کِسْرَى

اطلاق ” کَتَب ” ( نوشتن ) در این روایات به معنای امر به کتابت آنها بوده است و این مطلب زیاد بیان شده است همانند پیامبر به قیصر و کسری نامه نوشت ( یعنی امر به نگارش نامه کرد ) .

فتح الباری شرح صحیح البخاری ، ج ۷ ص ۵۰۴ ، اسم المؤلف: أحمد بن علی بن حجر أبو الفضل العسقلانی الشافعی الوفاه: ۸۵۲ ، دار النشر : دار المعرفه – بیروت ، تحقیق : محب الدین الخطیب

عینی در ” عمده القاری ” چنین می گوید :

قَوْله: (اکْتُبْ لکم کتابا) أَی: آمُر بِالْکِتَابَهِ. نَحْو: کسى الْخَلِیفَه الْکَعْبَه، أَی: أَمر بالکسوه، وَیحْتَمل أَن یکون على حَقِیقَته، وَقد ثَبت أَن رَسُول الله، عَلَیْهِ الصَّلَاه وَالسَّلَام، کتب بِیَدِهِ. وَلَکِن ورد فِی (مُسْند أَحْمد) من حَدِیث عَلیّ، رَضِی الله عَنهُ، أَنه الْمَأْمُور بذلک

عبارت ” برای شما کتابی بنویسم ” یعنی امر به کتابت نماید همانند این جمله که خلیفه ، کعبه را پوشاند یعنی امر به پوشاندن کرد و این احتمال نیز وجود دارد که – پیامبر – حقیقتا قصد نوشتن داشته اند زیرا ثابت می باشد که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به دست خودشان مطالبی نوشته اند . ولیکن در مسند احمد از حدیث علی علیه السلام آمده است که ایشان مامور به نگارش آن کتاب بوده اند .

عمده القاری شرح صحیح البخاری ، ج ۲ ص ۱۷۱ ، اسم المؤلف: بدر الدین محمود بن أحمد العینی الوفاه: ۸۵۵هـ ، دار النشر : دار إحیاء التراث العربی – بیروت

فتح الباری شرح صحیح البخاری ، ج ۱ ص ۲۰۸ ، اسم المؤلف: أحمد بن علی بن حجر أبو الفضل العسقلانی الشافعی الوفاه: ۸۵۲ ، دار النشر : دار المعرفه – بیروت ، تحقیق : محب الدین الخطیب

اعتراف سیوطی در موردخواندن و نوشتن پیامبر صلی الله علیه وآله

سیوطی نقل می‌کند :

حَدثنِی عون بن عبد الله بن عتبَه عَن أَبِیه قَالَ: مَا مَاتَ النَّبِی صلى الله عَلَیْهِ وَسلم حَتَّى قَرَأَ وَکتب

الدر المنثور – ج ۳ – ص ۵۷۴ المؤلف: عبد الرحمن بن أبی بکر، جلال الدین السیوطی (المتوفى: ۹۱۱هـ)، الناشر: دار الفکر – بیروت، عدد الأجزاء: ۸٫

پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم از دنیا نرفت ؛ مگر این که می‌نوشت و می‌خواند .

متن عقدنامه صلح حدیبیه توسط چه کسی نوشته شد

محمد بن اسماعیل بخاری در صحیح‌ترین کتاب اهل سنت اعتراف می‌کند که رسول خدا در جریان صلح حدیبیه که میان مسلمین و کفار قریش بر سر نوشتن کلمۀ « رسول الله » در عقد نامه اختلاف شده بود ، پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم شخصاً عقد نامه را گرفت و متن عقد نامه را نوشت :

فَأَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ الکِتَابَ، فَکَتَبَ هَذَا مَا قَاضَى عَلَیْهِ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ، لاَ یَدْخُلُ مَکَّهَ سِلاَحٌ إِلَّا فِی القِرَابِ،

صحیح البخاری – البخاری – ج ۳ – ص۱۸۴ المؤلف: محمد بن إسماعیل أبو عبدالله البخاری الجعفی، المحقق: محمد زهیر بن ناصر الناصر، الناشر: دار طوق النجاه (مصوره عن السلطانیه بإضافه ترقیم ترقیم محمد فؤاد عبد الباقی)، الطبعه: الأولى، ۱۴۲۲هـ، عدد الأجزاء: ۹٫

پیامبر اسلام عقد نامه را گرفت و نوشت : هذا ما قاضی محمد …

و اما نظر قرطبی در مورد کتابت حضرت پیامبر در مورد صلح حدیبیه

قرطبی نیز در تفسیرش در مورد آیه ۴۸ عنکبوت ( وَمَا کُنتَ تَتْلُو مِن قَبْلِهِ مِن کِتَابٍ … ) بیان می کند

بَلْ رَأَوْهُ زِیَادَهً فِی مُعْجِزَاتِهِ، وَاسْتِظْهَارًا عَلَى صِدْقِهِ وَصِحَّهِ رِسَالَتِهِ وَذَلِکَ أَنَّهُ کَتَبَ مِنْ غَیْرِ تَعَلُّمٍ لِکِتَابَهٍ، وَلَا تَعَاطٍ لِأَسْبَابِهَا

تفسیر القرطبی ۱۳ ص۳۵۲ المؤلف: أبو عبد الله محمد بن أحمد بن أبی بکر بن فرح الأنصاری الخزرجی شمس الدین القرطبی (المتوفى: ۶۷۱هـ)، تحقیق: أحمد البردونی وإبراهیم أطفیش، الناشر: دار الکتب المصریه – القاهره، الطبعه: الثانیه، ۱۳۸۴هـ – ۱۹۶۴ م، عدد الأجزاء: ۲۰ جزءا (فی ۱۰ مجلدات).

برخی علما نوشتن نام پیامبر توسط خود ایشان در جریان صلح حدیبیه را در حالی که پیش از آن چیزی نخوانده یا ننوشته بودند ، در واقع معجزه ایشان می دانند .http://www.sonnat.net/article.asp?id=3262&cat=83