اسلام، گامی فراتر از پندار نیک
اسلام نسخه‌ی تکامل یافته‌ی همه‌ی ادیان الهی است. از این روی اگر آیین زرتشتی به گفتار نیک دعوت کرده است، اسلام نیز چنین کرده است. قرآن همگان را از پندار زشت باز می‌دارد. چنان که فرمود: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثیراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ[الحجرات/ ۱۲]اى کسانى که ایمان آوردهاید؛ از بسی پندارها(یِ زشت) پرهیز کنید، چه اینکه برخی از پندارها گناه اند». قرآن همگان را به اندیشه‌ی نیک و نیک اندیشیدن فرامی‌خواند. چنان که فرمود: «الَّذینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلى جُنُوبِهِمْ وَ یَتَفَکَّرُونَ فی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً سُبْحانَکَ فَقِنا عَذابَ النَّارِ[آلعمران/ ۱۹۱] آنان که خدا را در همه حال، چه برخاسته و نشسته و چه خفته، یاد مىکنند، و در اسرار آفرینش آسمانها و زمین اندیشه می‌کنند و می‌گویند: پروردگارا، این جهان را بیهوده نیافریدى، تو منزهى، پس ما را از عذاب آتش نگاه دار»[۱].
خودشناسی نیز به راستی از نگاه قرآن، اندیشه‌ای بس نیک و والا است. چنان که فرمود: «أَ وَ لَمْ یَتَفَکَّرُوا فی أَنْفُسِهِمْ ما خَلَقَ اللَّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما إِلاَّ بِالْحَقِّ وَ أَجَلٍ مُسَمًّى وَ إِنَّ کَثیراً مِنَ النَّاسِ بِلِقاءِ رَبِّهِمْ لَکافِرُونَ[الروم/ ۸] آیا در خویشتنِ خود اندیشه نکردند که خداوند آسمانها و زمین و آنچه را که در میان است، جز به حق و براى مدتى معین نیافریده؟ و بى شک بسیارى از مردم به دیدار پروردگارشان کفر می‌ورزند»[۲]. همچنین قرآن، تقلید کورکورانه و بی‌اساس را نشانه‌ای از پندار زشت و اندیشه‌ی ناسالم می‌داند[۳] و می‌فرماید: «وَ یَجْعَلُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذینَ لا یَعْقِلُونَ[یونس/ ۱۰۰] و هر که اندیشه نکند، خداوند پلیدى و گمراهى را بر او قرار مىدهد». قرآن ده‌ها مرتبه بشریت را به تعقل و تفکر و اندیشه‌ی نیک فراخوانده و از بی‌فکری،نادانی و «بد اندیشی» برحذر داشته است. در منابع حدیثی نیز سخنانی بسیار از پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله) و ائمه اطهار (علیهم السلام) درباره‌ی عقلانیت و اندیشه، و پرهیز از پندارها و اندیشه‌های شیطانی وجود دارد[۴].
اصل اخلاص در قرآن به عنوان یکی دیگر از مصادیق پندار نیک، ستوده شده است. اخلاص یعنی انسان کردارهای نیک خود را بر مبنای پندار نیک قرار دهد و در هنگام انجام عمل صالح، هیچ نیت، اندیشه و پندار زشتی در ذهن نداشته باشد. قرآن می‌فرماید: «إِنَّا أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الْکِتابَ بِالْحَقِّ فَاعْبُدِ اللَّهَ مُخْلِصاً لَهُ الدِّینَ[زمر/ ۲] به یقین این کتاب را به حق بر تو فرو فرستادیم، پس خدای را در حالى که اندیشه‌ات را براى او خالص کرده‌اى، پرستش کن». «قُلْ أَمَرَ رَبِّی بِالْقِسْطِ وَ أَقیمُوا وُجُوهَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ وَ ادْعُوهُ مُخْلِصینَ لَهُ الدِّینَ کَما بَدَأَکُمْ تَعُودُونَ[الأعراف/ ۲۹] بگو پروردگارم مرا به عدل و انصاف فرمان داده و فرمود که روی (توجه قلبی) خود را در هر سجده و نمازى به سوى خدا کنید، و او را در حالى که دین را براى او خالص کردهاید، بخوانید…».
اسلام نه فقط دعوت به پندار نیک نموده، بلکه پا را فراتر از این گذاشته، بشریت را دعوت به نیک‌ترین پندارها و اندیشه ها کرده است. یعنی گامی والاتر از پندار نیک! چنان که امام سجاد(علیه السلام) فرمودند: «خداوندا، بر محمد و آل محمد درود فرست و ایمان مرا به کامل‌ترین مرتبه، و یقین مرا بهترین یقین گردان، و نیت و اندیشه‌ی مرا در زمره‌ی نیک‌ترین پندارها و کردار مرا نیک‌ترین کردارها قرار ده»[۵].
پی‌نوشت:
[۱]. علامه سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سید محمدباقر موسوى همدانى، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعهى مدرسین، ۱۳۷۴. ج۴ ص۱۳۶
[۲]. علامه سیدمحمدحسین طباطبایی، همان، ج۱۶ ص۲۳۷
[۳]. قرآن کریم، سوره‌ی بقره : ۱۷۰
[۴]. ابوجعفر محمد بن یعقوب کلینى، الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیه، ۱۳۶۵. ج۱ ص۲۹-۱۰
[۵]. صحیفه سجادیه، دعای ۲۰، دعای امام در مکارم اخلاق و کردارهای پسندیده، ترجمه علامه ابوالحسن شعرانی و ترجمه فیض الاسلام، لطیف راشدی، سید کاظم ارفع و …
