مقالات

تراژدی مهبود

در گذر تاریخ پادشاهان بسیاری بر تخت نشسته؛ هریک کارنامه ای ازخود باقی گذاشتند. در این میان انوشیروان معمولاً به عنوان یکی از نقاط اوج حکومت های ایران قبل از اسلام معرفی می شود. اما بررسی یکی از اتفاقات عصر انوشیروان می تواند ما را با چهره واقعی این پادشاه بیشتر آشنا سازد. انوشیروان وزیرى داشت به نام مهبود، که اهل حکمت بود. وی در محضر انوشیروان، صاحب نفوذ و محرم اسرار بود. مهبود هر روز برای پادشاه ظرفى از بهترین غذاها تهیّه کرده؛ توسط دو پسرش براى او می فرستاد. در شاهنامه آمده است :

 

که مهبود بد نام آن پاک مغز

روان و دلش پر زگفتار نغز

 

دو فرزند بودش چو خرم بهار

همیشه پرستنده ی شهریار

 

شهنشاه چون زمزم آراستی

وگر برسم موبدی خواستی

 

نخوردی جز از دست مهبود چیز

هم ایمن بدی زان دو فرزند نیز

 

خورش خانه در خان او داشتی

تن خویش مهمان او داشتی

 

دو فرزند آن نامور پارسا

خورش آوریدی برِ پادشا

 

یکی دیگر از نزدیکان انوشیروان شخصی بود به نام آزرونداد (در شاهنامه زروان) که نهایت دشمنی و کینه را با مهبود داشت و همواره در پی نابود کردن وی بود. به همین علت از یک یهودی جادوگر کمک خواست. جادوگر به آذرونداد گفت که من سِـحری دارم که می تواند شیر را به سم مبدّل کند. آزرونداد هم بر این اساس حیله ای طرح کرد. چند روز بعد پسران مهبود طبق رسم هر روز با ظرف نقره و لباسی زربافت به دربار آمدند تا غذای انوشیروان را به وی تقدیم دارند. آذرونداد سر راه پسران مهبود آمد و از آنان خواست تا سرپوش غذا را بردارند که بازرسی صورت گیرد. هر دو جوان سر غذا را گشودند و درست غذائى بود با شیر و برنج. پس آذرونداد غذا را نزد یهودی برد و یهودی بر آن سِحر دمید. پسران مهبود که از ماجرا آگاه نبودند، به قصر شاه رفته و غذا را بر خوان انوشیروان نهادند. چون دست شاه به طرف ظرف دراز شد، آذرونداد (زروان) سراسیمه رسیده و به انوشیروان گفت که از دست پسران مهبود غذا نخورد، چون آلوده به زهر است! شاه متعجّب شده امر کرد پسران مهبود از آن تناول کنند. دو جوان بی گناه نیز به محض خوردن، بر زمین افتادند و جان دادند…

 

پس از اینکه انوشیروان فهمید که شیر زهرآلود است :

 

بفرمود کز خان مهبود خاک

برآرند و از کس ندارند باک

 

برآن خاک باید بریدن سرش

نه مهبود با دانه خوالیگرش

 

به ایوان مهبود در کس نماند

زخویشان او در جهان بس نماند

 

به تاراج داد آن همه خواسته

زن و کودک و گنج آراسته

 

بله ، انوشیروان به سبب یک گمان غلط ، دستور داد تا سر مهبود را بریدند و همه اطرافیانش را قتل عام کردند. (به گفته ابومنصور ثعالبی، حتی به زنان مهبود هم رحم نکردن و همه را از دم تیغ گذراندند.) در نتیجه آذرونداد توطئه گر به هدف خود در نابود کردن مهبود پاک رسید.

روزگار گذشت. آذرونداد (زروان) وزیر انوشیروان گشت. از قضا روزی خسرو انوشیروان به شکارگاه رفت. در آنجا که یاران گرد آمده بودند، انوشیروان سحر و جادو را نفی کرد و خرافات پنداشت. در این هنگام آذرونداد گفت: «من کسی را دیدم که افسون بر شیر می دمید به سم تبدیل می شد! » در این هنگام انوشیروان به یاد مهبود و ماجرای شیر سمّی افتاد . به آزرونداد شک کرد. از او درباره ی مهبود و پسرانش پرسید. در این هنگام آزرونداد رنگش پرید و حالش متغیّر شد و اندامش به لرزه افتاد. انوشیروان او را مجبور کرد تا حقیقت را بگویید. هنگامی که انوشیروان حقیقت را فهمید دستور داد :

 

بفرمود پس تا دو دار بلند

فروهشته از دار پیچان کمند

 

بزد مرد دژخیم پیش درش

نظاره برو بر همه لشکرش

 

به یک دار زروان و دیگر جهود

کشنده برآویخت تندی نمود

 

بباران سنگ و بباران تیر

بدادند سرها به نیرنگ شیر

 

بله. زروان و یهودی را به دار آویختند و سپس سنگسار نمودند. [۱] ابو منصور محمد بن عبد الملک ثعالبى متوفای ۴۲۹ ق‏مری در کتاب «غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم‏» که به شاهنامه ثغالبی مشهور گردیده، این حادثه تلخ را با ذکر همین جزئیات بیان کرد. [۲]

 

شگفت انگیزتر اینجاست که مهبود (که بدون ارتکاب گناه، به دستور انوشیروان سر بریده شد و همه اعضای خانواده اش قتل عام شدند) یکی از اشخاصی بود که تلاشی زیادی برای به قدرت رسیدن انوشیروان انجام داد. آن چنان که به گفته شادروان حسن پیرنیا (متوفای ۱۳۱۴ خورشیدی، که از ارکان باستان گرایی در عصر پهلوی اول بود) شخص مهبود یکی از عوامل اصلی پیروز شدن انوشیروان بر برادرانش و رسیدن به پادشاهی بود. [۳] همین مسئله را سرپرسی سایکس، متوفای ۱۹۶۵ میلادی در تاریخ ایران [۴] و آرتور کریستین سن متوفای ۱۹۴۵ میلادی در کتاب «ایران در زمان ساسانیان» بیان کرده اند. [۵] کریستین سن علاوه بر نقش اساسی مهبود در به قدرت رسیدن انوشیروان می گوید که وی (مهبود یا همان ماهبوذ) نماینده معتمد انوشیروان در زمینه گفتگو با رومیان بود. [۶] با وجود خدمات بی شمار مهبود به انوشیروان، لیکن می بینیم که انوشیروان عادل (!) بر اساس یک پندار غلط دستور داد تا مهبود را سر بریدند و همه اعضای خانواده اش را به طرزی هولناک کشتند.

 

پی نوشت :

 

[۱]. شاهنامه فردوسی ، مؤسسه نور ، تهران ، صفحه ۱۰۷۸ به بعد ، بخش ” داستان مهبود با زروان‏، داستان مهبود دستور انوشیروان‏ ”

[۲]. ابو منصور محمد بن عبد الملک ثعالبى ، غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم مشهور به شاهنامه ثعالبى‏ ، ترجمه: محمود هدایت‏ ، ناشر : اساطیر ، تهران ، چاپ پنجم ۱۳۸۴ ، ص ۳۰۲ – ۳۰۴

[۳]. حسن پیرنیا، تاریخ ایران باستان‏، ناشر: دنیاى کتاب‏، تهران‏، چاپ اول ۱۳۷۵، ج ‏۴ ص ۲۷۸۴

[۴]. سرپرسى سایکس، تاریخ ایران‏، ترجمه: سید محمد تقى فخر داعى گیلانى‏، ناشر: افسون‏، تهران‏، چاپ هفتم ۱۳۸۰، متن ج ۱ ص ۶۱۷ پ

[۵]. آرتور کرستین سن، ایران در زمان ساسانیان‏، ترجمه: رشید یاسمى‏، ناشر: دنیاى کتاب‏، تهران‏، چاپ ششم ۱۳۶۸، ص ۴۸۲

[۶]. همان، ص ۴۷۴.

برچسب ها
نمایش بیشتر

نوشته های مشابه

دکمه بازگشت به بالا
بستن