خسرو پرویز در آزمون اندیشه‌ی انسانی
جامعه‌ی بشری همواره به علل مختلف گرفتار رنج بوده و هست. از درد آورترین معضلات اجتماعی در تاریخ زندگانی انسان، رفتارهای متکبرانۀ درنده‌خویان است. همانانی که با هر بهانه‌ای به سخت‌ترین و هولناک‌ترین شیوه‌ها در پی انتقام‌گیری برمی‌آیند. در عصر حاضر نیز بعضاً دیده و شنیده می‌شود که «شخصی که از دختر مورد علاقه‌ی خود پاسخ منفی شنید، بر روی آن دختر اسید پاشید!» یا «او را کشت» یا «خانواده‌ی آن دختر را مورد آزار و اذیت و انتقام‌گیری قرار داد». جالب است بدانیم که این رفتارهای زشت در تاریخ حکومت ساسانیان و مخصوص در عصر پادشاهی خسرو پرویز نیز سابقه داشته است.
حکایت کینه‌توزی‌های خسرو پرویز از آنجایی آغاز شد که بنابر رسم دربار ساسانی، برخی افراد مأمور شدند که به روم و ترکستان بروند و کنیزکانی زیبا برای پادشاه(خسرو پرویز) بیاورند. برخی از اطرفیانِ نعمان بن منذر حاکم حیره، به خسرو پرویز خبر رساندند که منذر دختری بسیار زیبا دارد. پس خسرو پرویز نامه‌ای به حاکم حیره نوشت که از او خواست که دخترش را برای او بفرستد. اما نعمان نپذیرفت و در پاسخ، این ضرب‌المثل عربی را برای خسرو پرویز فرستاد: «ان الملک فى مها العراق لزوجه سودان العرب» یعنی پادشاه آن‌قدر کنیزکان سیاه چشم (گاو چشم) دارد که سیاهان عرب را آرزو نباید کند.[۱] -رسم عرب بر این بود که چشمان سیاه و درشت را به چشم گاو تشبیه می‌کرد.[۲]- خسرو پرویز از این سخن معنی زشتی برداشت کرد(مترجمین حیله‌گرانه این ضرب‌المثل را بَد ترجمه کردند). خسرو پرویز از اینکه نعمان دخترش را به او نداد، خشمگین شد و کینه به دل گرفت. پس دستور داد تا او را دستگیر کردند. نعمان را به دربار خسرو پرویز آوردند و او نیز از سر حقد و کینه دستور داد تا نعمان را زیر پای فیل انداختند و او را به صورتی هولناک به قتل رساندند. آن دختر نیز وقتی خبر کشته شدنِ پدرش را شنید، به کوه‌ها پناه برد و در آنجا به رهبانیت مشغول شد.[۳] برخی منابع تاریخی می‌گویند خسروپرویز از سر کینه نعمان را زندانی کرد و او از مرض طاعون مُرد.[۴]
بعد از این حادثه وقتی خسرو پرویز از بهرام چوبینه شکست خورد و در حال گریختن بود، یکی از سران عرب را نزد خود خواند و از او خواست تا امانت‌های گرانبهایی که از مردم در اختیار داشت را به او دهد. آن شخص که هانی نام داشت، حاضر به خیانت در امانت نشد و دستور خسرو پرویز را اطاعت نکرد. پس خسرو پرویز عهد کرد که خاندان او را نابود کند. البته در این جنگ، ساسانیان از اعراب شکست خوردند و عهد خسرو پرویز ناتمام ماند.[۵]
در زمانی که خسرو پرویز به دلیل درگیری با سران نظامی، از ایران فرار کرد و به روم رفت، در خانه‌ی شخصی به نام “ایوانیس” ساکن بود. خسروپرویز از همسر ایوانیس خواست که از او به صورتی ویژه (؟!) پذیرایی و برایش شراب آماده کند! اما همسر ایوانیس شرم کرد و به خواسته‌ی شاه ایران پاسخ منفی داد. خسرو پرویز بعدها وقتی به قدرت رسید، به این شهر –که مردمش به او پناه داده بودند- حمله کرد و این زن را دزدید و به ایران برد و پس از شکنجه‌های هولناک او را به قتل رساند[۶]. عبدالحسین زرینکوب در کتاب دو قرن سکوت، این گونه شخصیت خسرو پرویز را تشریح می‌کند: «خسرو پرویز با آنکه در جنگ‌ها کامیابی‌هایی داشت، از اشتغال به عشرت و هوس فرصت آن را نیافت که نظمی به کارهای پریشان بدهد. جنگ‌های بیهوده او نیز با آن همه تجمّلی که جمع آورده بود، جز آنکه خزانه مملکت را تهی کند، نتیجه‌ای نداشت»[۷].
پی‌نوشت:
[۱]. تاریخ بلعمی، تهران، انتشارات سروش، ۱۳۷۸، ج ۲، ص ۱۰۱۷ [۲]. تاریخ بلعمی، همان، ج ۲، ص ۱۰۱۷ [۳]. تاریخ بلعمی، همان، ج ۲، ص ۱۰۱۸ ، محمد بن على شبانکاره اى، مجمع الانساب، تصحیح: میر هاشم محدث، تهران: انتشارات امیر کبیر، ۱۳۸۱. ج ۱، ص ۲۲۰-۲۲۱، تاریخ طبری، ترجمه ی ابو القاسم پاینده، تهران، نشر اساطیر، ۱۳۷۵، ج ۲، ص ۷۵۵-۷۵۸، ابن اثیر جزرى، تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران، ترجمه عباس خلیلى و ابو القاسم حالت، تهران: انتشارات مؤسسه مطبوعات علمى، ۱۳۷۱، ج ۵، ص ۱۹۸-۱۹۹ [۴]. تاریخ طبری، ترجمه ی ابو القاسم پاینده، تهران، نشر اساطیر، ۱۳۷۵، ج ۲، ص ۷۵۷ [۵]. تاریخ طبری، همان، ج ۲، ص ۷۵۸-۷۶۳ ؛ ابن اثیر جزری، تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران، همان، ج ۵، ص ۱۹۸-۲۰۴ [۶]. تاریخ ایران باستان به روایت ابن عبری (گریگوریوس)، ص ۲۳۰-۲۳۱، به تصحیح و تحقیق محمدجواد مشکور، دانشنامه، خرداد ۱۳۲۶، شماره ۱ ص ۱۹۲-۱۹۳ [۷]. عبدالحسین زرینکوب، دو قرن سکوت، تهران: انتشارات سخن، ۱۳۸۱. ص ۵۵
