فقه زرتشتی و ازدواج اجباری برای دختران

آرامش در پرتو معنویت، گمشده‌ی امروز بشر است که برخی از یافتن آن ناامید و برخی امیدوارانه در جستجوی آن هستند. در این میان، رنجدیدگان تاریخ بیش از همگان تشنه این آرمان اند. در سرزمین من دختران و زنانی هستند که صدای دردها و رنج‌هایشان کمتر به گوش مردمان رسیده است، به ویژه دخترکانی که ناله‌ی پرسوزشان در میان خروش گردبادهای تاریخ شنیده نشد. زمان هرچه پیشتر می‌رود، اندک اندک، صدای آن ناله‌ها از اعماق تاریخ به گوش‌های تشنه‌ی حقیقت می‌رسد، اما هنوز هستند کسانی که وقیحانه در پی خاموش کردن آن ناله‌ها برای همیشه اند، از جمله مبلغین و مروجین زرتشتی‌گری و باستانگرایی با وقاحت تمام، به انکار حقایق می‌کوشند که به راستی خیانتی بزرگ به تاریخ و رنج‌های این ملّت است.

اوستا، وندیداد، فرگرد ۴، بند ۴۴ می‌گوید که اگر کسی دختری را از خاندانی خواستگاری نمود، باید او را به عقد آن خواستگار در آورد.[۱] جیمز دارمستتر در توضیح این بند از اوستا می‌گوید: «زنان -در آیین زرتشتی- همانند گاو و زمین کشاورزی، یک شیء قابل معامله است:

Woman is an object of contract, like cattle or fields

او توسط پدر یا پدربزرگش فروخته می‌شود. معمولاً زمانی که هنوز در گهواره است [She is sold by her father or her guardian, often from the cradle] و…».[۲]

مورادی از فتاوای موبدان زرتشتی در متون فقهی (از جمله فتوای ۱۲ از روایات آذرفرنبغ فرخزادان) وجود دارد که نشان می‌دهد در دین زرتشتی، شوهر دادن دختر سه ساله عملی مجاز شمرده می‌شد.[۳] همچنین در فتوای چهاردهم از روایات آذرفرنبغ فرخزادان می‌خوانیم:

if a girl of nine years has attained to puberty, she cannot give herself in marriage to a man without the consent of a lawful guardian, and turn away from the wifehood of that man;‎ if she turns away, she is a sinner deserving death, after a full year expires thereafter.‎

اگر یک دختر ۹ ساله به سن بلوغ برسد، بدون اجازه سرپرست قانونی‌اش نمی‌تواند به ازدواج مردی درآید، یا اگر هم در این سن به ازدواج مردی درآمد، و پس از مدتی از همسریِ شوهرش رویگردان شود، گناهکار و سزاوار مرگ خواهد بود…[۴].

پروفسور تورج دریایی در کتاب «شاهنشاهی ساسانی» می‌نویسد که سن بلوغ دز آیین زرتشتی برای دختران، ۹ سالگی بود،[۵] و ازدواج برای دختران، بدون اذنِ سرپرستشان -پدر یا پدربزرگ یا…- غیر مجاز بود.[۶] گفته شد که سرپرست دختر (پدر یا پدربزرگش) می‌توانست او را پیش از رسیدن به سن بلوغ به ازدواج مردی دیگر درآورد، و این دختر «اگر تازه به سن بلوغ رسیده و شوهر خود را ترک می‌کرد، سزاوار مرگ بود».[۷] همچنین می‌گوید: «زن یا دختر جوانی که نمی‌خواست ازدواج کند نیز سزاوار مرگ دانسته می‌شد».[۸]

جالب است بدانیم که بر اساس وندیدادِ اَوستا، در برخی موارد گناه، یک مرد زرتشتی در صورتی بخشیده می‌شد که دختر یا خواهر نوجوان خود را به همراه زیورآلات و “بستر” در اختیار موبدان قرار می‌داد.[۹] دردناک‌تر از همه‌ی این موارد، آنجاست که دین زرتشتی رسماً به مردان زرتشتی اجازه ازدواج (همخوابگی) با محارم را داده است،[۱۰] و در این همبستری، رضایت دختر یا خواهر شرط نیست. در فتوای بیستم از «روایت آذرفرنبغ فرخزادان» آمده است که اگر دختری راضی به ازدواج با پدر یا برادرش نشود، پدر و یا برادر می‌توانند به زور با او هم‌بستر شوند و در این صورت هم از ثواب ازدواج با محارم برخوردار می‌گردند.[۱۱] قابل توجه آن است که در آیین پاک زرتشتی، پسران به صورتی ویژه بر دختران برتر شمرده می‌شدند. در حقیقت بنا بر اوستا و متون پهلوی، ارزش دختران بسیار کمتر از پسران است.[۱۲]

پی‌نوشت:

[۱]. جیمز دارمستتر، مجموعه قوانین زردشت (وندیداد اوستا)، ترجمه دکتر موسی جوان، تهران: انتشارات دنیای کتاب، ۱۳۸۴. ص ۱۱۰

[۲]. بنگرید به:

The Zend Avesta,Part I, The Vendidad, Translated by James Darmesteter, from Sacred Books of the East (Vol.‎ IV), Translate in English by Various Oriental Scholars, by F. Max Mϋller, Oxford, Clarendon Press, 1880, pp 45

[۳]. روایت آذرفرنبغ فرخزادان، ترجمه حسن رضایی باغ‌بیدی، تهران: انتشارات دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۴. ص ۸-۹؛ و همچنین:

The Pahlavi Rivayat of Adur-Farnbag, Translate  by Behramgore Tahmuras Anklesaria, Question 12

[۴]. بنگرید به:

The Pahlavi Rivayat of Adur-Farnbag, Translate  by Behramgore Tahmuras Anklesaria, Question 14

[۵]. تورج دریایی، شاهانشاهی ساسانی، ترجمه مرتضی ثاقب فر، تهران: انتشارات ققنوس، ۱۳۸۶. ص ۱۷۲

[۶]. تورج دریایی، همان، ص ۱۷۳

[۷]. تورج دریایی، همان، ص ۱۷۳ (به نقل از روایت پهلوی آذرفرنبغ، فصل ۱۴).

[۸]. تورج دریایی، همان، ص ۱۷۵

[۹]. اوستا، گزارش دکتر دوستخواه، تهران: انتشارات مروارید، ۱۳۹۱. ج ۲ ص ۸۲۲ (اوستا، وندیداد، فرگرد ۱۴، بند ۱۴-۱۵) ؛ جیمز دارمستتر، مجموعه قوانین زردشت (وَندیدادِ اوستا)، ترجمه دکتر موسی جوان، تهران: نشر دنیای کتاب، ۱۳۸۴. ص ۲۲۸

[۱۰]. بنگرید به: «دینکرد و دلایل مشروعیت ازدواج با محارم در آیین زرتشت»، «ازدوا‌ج‌های برادر-خواهری در آیین زرتشت»، «ازدواج‌های پدر-دختری در آیین زرتشتی»، «ازدواج‌های مادر-پسری در آیین زرتشتی».

[۱۱]. روایت آذرفرنبغ فرخزادان، پرسش بیستم:

The Pahlavi Rivayat of Adur-Farnbag, Tr.‎‎‎ by Behramgore Tahmuras Anklesaria, 1938, Question 20

[۱۲]. بنگرید به «برتری پسر بر دختر در دین زرتشتی»