قرآن و گفتار نیک

اسلام نسخه‌ی تکامل‌یافته‌ی دین زرتشتی و همه‌ی ادیان الهی است. از همین روی اگر دین زرتشتی به «گفتار نیک» سفارش کرده، اسلام نیز چنین کرده است. «… وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً[البقره/ ۸۳] و با مردم به نیکی سخن بگویید». قرآن تأکیدی بس فراوان بر راست‌گویی و پرهیز از دروغ دارد. دروغ گفتن نشانه‌ی نفاق است[۱] و منافقین سزاوار لعنت از جانب خدا هستند[۲]. دروغ نشانه‌ی کفر است: «انَّما یَفْتَرِی الْکَذِبَ الَّذینَ لا یُؤْمِنُونَ بِآیاتِ اللَّهِ وَ أُولئِکَ هُمُ الْکاذِبُونَ[النحل/ ۱۰۵] تنها کسانى دروغ می‌گویند که به آیات خدا ایمان ندارند، به راستی دروغگو هستند» و کتاب خدا، قسم دروغ را از بدترین گفتارها شمرده است که موجب خشم و غضب خداوند است. قرآن به روشنی راستگویان را ستوده و لایق نجات و رستگاری دانسته است[۳]. قرآن از همگان می‌خواهد در موقعیت‌های گوناگون، سخنی استوار-قول سَدید- بر زبان آورند[۴]. کتاب خدا از نیوشندگان می‌خواهد که با فقرا و تهیدستان با خشونت و درشتی سخن نگویند، بلکه به نرمی و مهربانی سخن آغاز کنند[۵]. همچنین با پدر و مادر باید به نیکی سخن گفت و کوچکترین بی‌حرمتی، در حق آنان روا نباید داشت[۶]. قرآن بشریت را دعوت به این امر می‌کند که حتی با دشمن خود نیز به نرمی و مهربانی سخن بگویید[۷]. مگر آنجا که گفتار نرم و لیّن بی‌فایده باشد. گذشته از این‌ها غیبت نیز گفتار زشتی است که قرآن از آن منع کرده است[۸].

قرآن به روشنی می‌گوید که برترین انسان‌، همان کسی که همگان را به سوی خدا می‌خواند و اوست که نیک‌ گفتارتر است: «وَ مَنْ أَحْسَنُ قَوْلًا مِّمَّن دَعَا إِلىَ اللَّهِ وَ عَمِلَ صَلِحًا وَ قَالَ إِنَّنىِ مِنَ الْمُسْلِمِین[فصلت/ ۳۳] و چه کسى نیک‌ گفتارتر است از آن کس که به سوى خدا دعوت کند و کردار نیک به جا آورد و بگوید همانا من از تسلیم ‏شدگان(در محضر خدا) هستم». باری قرآن نه تنها همگان را به گفتار نیک فرا می‌خواند، بلکه از میان همه‌ی گفتارهای نیک، «نیکوترین گفتار» را خواسته است. یعنی قدمی فراتر و بالاتر از گفتار نیک! این چنین که «قُلْ لِعِبَادِی یقُولُوا الَّتِی هِی أَحْسَنُ[الاسراء/ ۵۳] به بندگان من بگو سخنی بگویند که نیکوترین باشد». هم نیکو سخن بگویند و هم سخنِ نیک بگویند. یقیناً اگر بخواهیم از دعوت قرآن به «گفتار نیک» سخن بگوییم، باید همه‌ی درختان قلم، و همه‌ی دریاها مرکب گردند. ولی به همین مقدار بسنده می شود، چه اینکه عمل و تمسّک به همین چند گوهر، خود پاسخ گوی رسیدن به نیکوترین گفتارها و سعادت ابدی خواهد بود.

حافظا در کنج فقر و خلوت شب‌های تار            تا بوَد وردت دعا و درس قرآن غم مخور

پی‌نوشت :

[۱]. قرآن، سوره منافقون : ۱

سید محمدحسین طباطبایى، المیزان فى تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه قم،۱۴۱۷ ه ق. ج۱۹، ص۲۷۹

فضل بن حسن طبرسى، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو، ۱۳۷۲. ج۱۰، ص۴۴۰

[۲]. قرآن، سوره فتح : ۶ ؛ سوره توبه : ۶۸

سید محمدحسین طباطبایى، همان، ج۱۸، ص۲۶۳ و ج۹، ص۳۳۵

فضل بن حسن طبرسى، همان، ج۹، ص۱۷۱ و ج۵، ص۷۴

[۳]. قرآن، سوره آل عمران : ۱۷ ؛ سوره احزاب : ۲۴

[۴]. قرآن، سوره نساء، آیه ۹ ؛ سوره احزاب : ۷۰

[۵]. قرآن، سوره اسراء : ۲۸

سید محمدحسین طباطبایى، همان، ذیل آیه مربوطه

فضل بن حسن طبرسى، همان، ذیل آیه مربوطه

[۶]. قرآن، سوره اسراء : ۲۳

[۷]. قرآن، سوره طه : ۴۴

[۸]. قرآن، سوره حجرات : ۱۲