ثنویت و توحید در دین زرتشت

موبدان زرتشتی در عصر کنونی تلاش دارند تا آیین خود را بر مبنای یکتاپرستی و حتی یکتاباوری جلوه دهند. چه اینکه خود نیز دریافته‌اند که مبانی توحید در اسلام، بسی کامل‌تر و دقیق‌تر از خداشناسی زرتشتی است. سابقاً بیان شد که آیین زرتشتی در بحث توحید افعالی شدیداً دچار ضعف و نقص فلسفی است. به این صورت که قائل به دو منشأ و مبدأ برای جهان است. یعنی دو خدا را مبدأ افعال در جهان می‌داند. در نتیجه کمال مطلق و قادریت مطلق اهورامزدا را نفی نموده است و اهورامزدا نیز در قدرت و شکوه، برترین و بی‌همتا نمی‌باشد. گذشته از این مسئله در آیین زرتشتی، اصل توحید ذاتی خدا هم نفی شده است. یعنی خدا ذاتاً واحد نیست. در حقیقت، نفی توحید افعالی در آیین زرتشت، ناشی از عدم باور به توحید ذاتی اهورامزدا است. آنچه در ادامه می‌آید شواهدی بر این مدعا در مسیر نقد باور ثنویت در زرتشتی‌گری است…

در گاتهای اوستا نیز مبدأ زندگی، ۲ بـُـن بیان شده است. یکی سپنته‌ مینیو (مینوی مقدس) و دیگر انگره مینیو (مینوی پلید) که این دو در منش و آموزش و خرد و کیش و گفتار و کردار و روان و … با یکدیگر در تقابل و تضاد هستند. [۱]

موبد اردشیر آذرگشسب در ترجمه و شرح خرده اوستا می‌فرمایند که انگره‌مینیو همان اهریمن است. هرچند ایشان با تردید این سخن را بیان داشته است، اما در شرح اورمزدیَشتِ اوستا، به صراحت از تقابل اهورامزدا و انگره‌مینیو سخن گفته است.[۲] موبد جهانگیر اوشیدری نیز در دانشنامه‌ی مزدیسنا به صراحت می‌گویند که انگره‌مینیو همان اهریمن است.[۳] لیکن در ادامه تلاش کرده است تا با انکار حقایق، عقائد زرتشتی‌گری را به اسلام نزدیک کند. به هر صورت تقابل این دو مبدأ از واضحات و بدیهیات آیین و عقائد زرتشتی است. در یقینی‌ترین حالت، اهورامزدا مصداق واضح سپنته‌ مینیو (مینوی خیر) و اهریمن نیز مصداق واضح انگره مینیو (مینوی شر) است و این دو مینیو دو ذات کاملاً متمایز از یکدیگرند. چنان که در کتاب سوم دینکرت -از معتبرترین متن‌های پهلوی که به عنوان دایره‌المعارف بزرگ زرتشتی توسط موبدان نوشته شده است- به صراحت، تأکید فراوان شده است که مبدأ جهان، یکی نیست. بلکه دو تا است. حتی در این کتاب یهودیان به علت اعتقاد به یک بـُـن (ریشه، مبدأ) برای جهان، مورد سرزنش قرار گرفته‌؛ عقیده‌ی یگانه‌پرستی ادیان ابراهیمی به باد نکوهش گرفته شده است.[۴]

پی‌نوشت:

[۱]. ابراهیم پورداود، گاتها کهن ترین بخش اوستا، تهران، انتشارات اساطیر، ۱۳۸۴، ص۵۲۲ _ موبد فیروز آذرگشسب، گاتها سروده‌های آسمانی زرتشت، تهران، انتشارات فروهر، ۱۳۷۹، ص۷۵
[۲]. خرده اوستا، ترجمه موبد اردشیر آذرگشسب، تهران، ۱۳۵۴، ص۱۰-۴۸
[۳]. موبد جهانگیر اوشیدری، دانشنامه ی مزدیسنا، تهران، نشر مرکز، ۱۳۸۹، ص۱۳۴
[۴]. آذرفرنبغ پسر فرخزاد و آذرباد پسر امید، کتاب سوم دینکرت، دفتر دوم، پژوهش فریدون فضیلت، تهران، انتشارات مهرآیین، ۱۳۸۴، کرده‌ی ۱۱۹، ۱۲۶، ۱۵۰