فروهر؛ نماد مرد بالدار

نشان پیکر بالدار که در دیدگاه متداول باستان‌شناسان و ایران‌شناسان، نگارهٔ اهورامزدا شناخته می‌شود، گاه به آن نام فروهر هم اطلاق می‌شود. نماد خورشید بالدار در فرهنگ خاورمیانه و در تمدن مصر، سوریه، و آشور تاریخی طولانی دارد و نماد فروهر اقتباسی از آن است.

نامیدن این نماد به عنوان فروهر به قرن نوزدهم میلادی برمی‌گردد و مدرکی دال بر این که این نماد وابسته به دین زرتشتی باشد وجود ندارد. دانشمندان همواره در مورد نماد فروهر اختلاف نظر داشته‏‌اند. بسیاری از نوشته‌‏های علمی، این نماد را اهورامزدا می‌‏دانند، اما در دین زرتشت، اهورامزدا انتزاعی است و هیچ‏ تصویری برای او قائل نیستند.

تصویر انسانی بالای نماد بالدار، هیچ هویت خاصی ندارد و هیچ مدرکی هم دال بر این‏که تصویر زرتشت باشد، موجود نیست.

ریشه‌شناسی

هارولد بیلی، زبان‌شناسی زبان‌های ایرانی ریشهٔ این واژه را از ریشهٔ ایرانی var- پوشش، محافظت و fra- پس راندن می‌داند و معنی اصلی اولیه واژهٔ فروهر را «دلاوریِ حفاظت‌کننده» عنوان می‌کند.

این واژه در زبان اوستایی فْـرَوَشی، در زبان پار سی باستان فْـرَوَرتی  و در پارسی میانه زبان پارسی فْـرَوَهْـر خوانده می‌شود. در پارسی میانه شکل‌های دیگر این واژه به این‌صورت کاربرد داشته‌است.

تاریخچه

نخستین نماد فروهر، احتمالا منشأبین النهرینی داشته که با نماد مصری در آشور باستان درهم آمیخته است. هنر آشوری هم‏ این نماد بالدار را با«حمایت الهی» شاه و مردم مرتبط می‌‏داند. این نماد هم با پیکر انسانی و هم بدون پیکر انسانی دیده می‌‏شود. بدون پیکر انسانی، نماد خورشید و با پیکر انسانی، نماد آشور، ایزد آشوریان است و در بسیاری از کنده‏‌کاری‌‏ها و مُهرها به چشم می‌‏خورد.

در ایران تا اوایل قرن بیستم، نماد فروهر تنها یک اثر باستانی به شمار می‌آمد. در سال‏‌های ۱۹۲۰ تا ۱۹۳۰ میلادی، دانشمندی زرتشتی‏ به نام جی ام انوالا در مقاله‌های خود، فروهر را نماد «فره‏وشی» یعنی روح نگارندهٔ تعالیم زرتشتی معرفی کرد. با انتشار این مقاله‌ها، زرتشتیان هندی یا پارسیان  از میراث باستانی ایرانی‏شان‏ آگاهی یافتند و استفاده از پیکر بالدار تخت جمشید، به دلیل‏ اهمیت مذهبی و ملّی، به عنوان نماد زرتشت آغاز شد.

در سال‏ ۱۹۲۸ میلادی، دانشمند اوستاشناس هندی،ایراک تارا پوروالا، مقاله‌‏ای منتشر کرد، مبنی بر این‏که پیکر بالدار، اهورا مزدا یا فره‏وشی نیست، بلکه «خورنه» فرّ پادشاهی است. در نخستین‏ دهه‌‏های قرن بیستم، نگارهٔ فروهر وارد آتشکده‏‌ها، زیورآلات و نشان انتشاراتی زرتشتی شد و بعد از قرن‏‌ها، اعتقاد باستانی‏ زرتشتی و نماد استانداردی یافت.

پی نوشت:

زرین پوش، فرزانه. فروهر نگارهٔ بالدار زرتشتیان. . مجلهٔ رشد آموزش تاریخ، ش. ۲۰ (پاییز ۱۳۸۴)  ۲۱-۲۲.