آیت الله بروجردی و تغییر خط فارسی در ایران

زبان مردم کشور ترکیه، ترکی است اما رسم الخطی که با آن می نگاشتند رسم الخط عربی بود، آتاتورک وقتی بر ترکیه مسلط شد و عثمانیها را کنار زد، رسم الخط عربی را به لاتین تبدیل کرد، شاید آن روز خیلی ها متوجه آثار مخربش نبودند، اما تا به حال آثار مخرب آن در ترکیه باقی است.

چرا؟ زیرا وقتی رسم الخط عوض شد، رابطه نسل جدید را با نسلهای گذشته، کتب و میراثشان قطع کرد. پدر یک رسم الخطی میداند و بلد است و بچه ای که مدرسه میرود رسم الخط جدید میخواند. کتاب های پدر و میراث گذشتگان بدرد این بچه نمی خورد، اگر تلاش و کوشش کنند تا همه کتاب­ها را آرام آرام برگردانند، بیش از صد سال طول می کشد. و هنوز این امر در ترکیه اتفاق نیفتاده است. ترکیه می خواهد داد اسلام گرایی سر دهد، اما متاسفانه هیچ پیوندی با گذشته خویش ندارد.

وقتی آذربایجان از ایران جدا شد، زیر چتر روسیه تزاری رفت، لذا از اقمار و تابع روسیه شد. رسم الخط در کشور روسیه کریل (خط روسی) بود. رسم الخط مردم آذربایجان را به کریل تغییر دادند و بر اثر این تغییر، ارتباط مردم آذربایجان با نسل گذشته قطع شد. در آذربایجان، نسل جوان هیچ گونه اطلاعی از گذشته و تمدن خودشان ندارند، میراث خودشان را نمی دانند و نمی شناسند؛ شعرای بزرگ که مایه افتخارشان بودند، اشعارشان در اختیار و در دسترس آنها نیست؛ اخیرا نیز این رسم الخط عوض شده، و به لاتین تبدیل شده است.

در ایران هم بشدت در تلاش بودند که این خیانت تاریخی را به وسیله ی رضاخان پهلوی عملی سازند. لذا این پروژه از زمان رضاخان با تبلیغات گسترده ای در سطح کشور آغاز شد تا این که در زمان محمد رضا شاه به بهانه این که رسم الخط فارسی در نوشتار و چاپ منشأ اشتباه می گردد و پژوهشگران و خوانندگان را دچار حیرت و بلا تکلیفی می کند، و همچنین به این دلیل که با زبان بین المللی (انگلیسی) تطابق ندارد و فارسی زبانان در آموزش علوم غربی با مشکل مواجه هستند، خواستند این ترفند را عینیت بخشند. این جریان را توسط یک عده از روشن فکرها (نظیر: ابوالقاسم اعتصام زاده، ابراهیم پورداود، سعید نفیسی، غلامحسین ابتهاج، چیره و …) مطرح کردند که باید رسم الخط ما لاتین شود. این قضیه تا جایی پیش رفت که حتی محافل علمی و دانشگاهی ایران خیلی محکم به میدان آمدند و خواستار تغییر رسم الخط شدند؛ شاه هم تسلیم شده بود.

اگر مقاومت و مخالفت مرحوم آیت الله العظمی بروجردی (ره) نبود رسم الخط فارسی ایران را به رسم الخط لاتین تغییر می دادند. ایشان صریحا اعلام کردند که من اجازه نمیدهم رسم الخط فارسی تغییر کند و عوض شود. ایشان فرمودند:« هدف اینان از تغییر خط، دور کردن جامعه ما از فرهنگ اسلامی است. من تا زنده ام اجازه نمی دهم این کار را عملی کنند. به هر جا که می خواهد منتهی شود … .» (۱)

همین جمله «من اجازه نمیدهم رسم الخط فارسی تغییر کند» کافی و مطلب تمام بود یعنی ایشان وقتی حرف میزدند، اگر رژیم شاهنشاهی و طیف روشنفکر می خواستند با نظر و سخن ایشان مخالفت کنند، با حرکت و سیل عظیم جمعیت مردم ایران در حمایت از اسلام و مراجع عظام تقلید، مواجه می شدند.

در اثر این برخورد قاطع و تاریخی محافل روشنفکری از تکاپو افتاد و رژیم منحط شاهنشاهی عقب نشست و کشور اسلامی ایران یک بار دیگر از یک تهاجم ویرانگر مصون ماند و آرزوی دشمنان به گور سپرده شد و تا به امروز با ایستادگی علمای اسلامی رسم الخط فارسی روز به روز جایگاه بالاتری بدست آورده است.

اگر بصیرت و شهامت این بزرگ مرد نبود، همچنان که ارتباط فرهنگی کشورهای همسایه ایران با نسل های گذشته و کتب و میراث گذشتگان خودشان قطع شده است، ما نیز این مشکل را داشتیم.

همان کسانی که داعیه میهن پرستی و ملی گرایی، سر می دهند و شعارشان این است: « چو ایران نباشد تن من مباد » در برهه ای می رفت، چنان خیانتی را نسبت به نسل های آینده خود مرتکب شوند که تا ابد لکّه ننگ آن از دامنشان پاک نگردد، به لطف خدا و بصیرت و رشادت بزرگ مردی چون حضرت آیت الله العظمی بروجردی (ره)، توطئه و فتنه ای بس عمیق و پیچیدیشان خنثی شده و امید بدخواهان به یاس تبدیل شد.

پی نوشت:

۱. به نقل از مرحوم آیت ­الله فاضل لنکرانی، چشم و چراغ مرجعیت، ص ۱۶۱٫