زبان فارسی در کلام اهل بیت

بنا بر عقاید شیعه پیامبر و امامان معصومین توانایی سخن گفتن به زبان‌های گوناگون را دارند [۱]. در این میان به دلیل مراجعات فراوان ایرانیان به محضر امامان، مواردی از سخنان معصومین (علیهم السلام) به زبان پارسی را بیان می‌داریم. در منابع روایی شیعه موارد زیادی داریم که امامان شیعه به زبان پارسی هم سخن می‌گفتند. آن هم به صورت مسلط و حتی با لهجه‌ی مناطق مختلف ایران. مواردی را بررسی می‌کنیم:
اول : عبد الله بن فرقد قال خرجنا مع أبی عبد الله ع متوجهین إلی مکه حتی إذا کنا بسرف استقبلنا غراب ینعق فی وجههفقال مت جوعا ما تعلم من شی‌ء إلا و نحن نعلمه إلا أنا أعلم بالله منک … أنه دخل علیه  قوم من أهل خراسان فقالابتداء من غیر مسأله من جمع مالا من مهاوش أذهبه الله فی نهابر فقالوا جعلنا الله فداک ما ندرک هذا الکلام فقال الامام علیه السلام  از باد آید بدم شود … [۲] راوی گوید با امام صادق علیه السلام بودم جمعی از اهل خراسان وارد شدند … امام به آنان توصیه کرد. اهل خراسان گفتند: فدای شما شویم. آنچه فرمودید را فهم نکردیم. آنگاه امام صادق علیه السلام فرمود: از باد آید بدم شود. (یعنی بادآورده را باد می‌برد) و این را به زبان پارسی گفت.

دوم: رُوِّینَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ قُدِّمَ لِأَبِی مَتَاعٌ مِنْ مِصْرَ فَصَنَعَ طَعَاماً وَ جَمَعَ التُّجَّارَ فَقَالُوا نَأْخُذُهُ مِنْکَ بِدَهْ دَوَازْدَهْ فَقَالَ لَهُمْ أَبِیعُکُمْ هَذَا الْمَتَاعَ بِاثْنَیْ عَشَرَ أَلْفاً وَ کَانَ شِرَاؤُهُ عَشَرَهَ آلَافٍ بِدَهْ دَوَازْدَه لَفْظٌ فَارِسِیٌّ مَعْنَاهُ الْعَشَرَهُ بِاثْنَیْ عَشَرَ وَ کَذَلِکَ دَهْ یَازْدَهْ وَ هُوَ عَشَرَهٌ بِأَحَدَ عَشَر [۳] از امام صادق علیه السلام نقل شد که برای پدرم از مصر کالایی رسید. پس پدرم تجار را جمع کرد. پس آن تجار گفتند این را به ده دوازده می‌خریم  (این نشان می‌دهد که تجار ایرانی بودند) و امام باقر علیه السلام به دیگر تجار فرمود: ده دوازده اصطلاح فارسی است. آنگاه فرمود: این را ۱۲۰۰۰ دینار می‌فروشم. چون ۱۰۰۰۰ دینار خریدم.

سوم: جعلت أمیر المؤمنین ولی‌ها و تکلم حذیفه بالخطبه فقال أمیر المؤمنین ع لها ما اسمک فقالت شاه زنان بنت کسری قال أمیر المؤمنین نه شاه زنان نیست مگر دخت محمد و هی سیده النساء أنت شهربانویه و أختک مروارید بنت کسری قالت آریه …  [۴] ترجمه: امیرالمؤمنین علی علیه السلام سرپرست او (شهربانو) شد آنگاه به او گفت نامت چیست؟ او گفت: شاه زنان دختر کسری. امام علی گفت: نه! شاه زنان فقط فاطمه دختر محمد است. اوست که سرور همه‌ی زنان است (این عبارت را به زبان پارسی گفت). بلکه تو از این پس شهربانو نام داری. و از این به بعد نام خواهرت  هم مروارید است. پس شهربانو گفت: آریه.

چهارم : از پیامبر اکرم: وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لِسَلْمَانَ یَا سَلْمَانُ إِشْکَمَتْ دَرْدْ (أو إشْکَمِ تو دَرْدِ) قُمْ فَصَلِّ  فَإِنَّ فِی الصَّلَاهِ شِفَاءً  [۵] پیامبر به سلمان فرمود: ای سلمان شکمت درد می‌کند؟ (و این را به پارسی گفت) اکنون برخیز نماز بگذار سپس شکمت خوب می‌شود.
پنجم: حدثنا محمد بن بشار حدثنا غندر حدثنا شعبه عن محمد بن زیاد عن أبی هریره رضی الله عنه أن الحسن بن علی أخذ تمره من تمر الصدقه فجعلها فی فیه فقال النبی صلی الله علیه و سلم بالفارسیه کخ کخ أما تعرف أنا لا نأکل الصدقه [۶] ابوهریره می‌گفت، حسن بن علی وقتی که خردسال بود خرمایی از خرماهایی صدقه برداشته بود که بخورد، حسن خرما را در دهانش گذاشت که بخورد پیامبر به زبان فارسی فرمود: نخور نخور.

ششم: یکی از اهالی اصفهان – اسپهان – به خدمت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) رسید و از ایشان خواست تا سخنی بگوید. اما با او صحبت کردند. قال زدنی یا أمیر المؤمنین قال باللسان الأصفهانی اروت این وس یعنی الیوم حسبک هذا [۷] مرد اصفهانی به علی بن ابی طالب (علیه السلام) گفت: ای امیر مؤمنان بیشتر برایم بگو. امام به زبان اهل اصفهان پاسخ دادند: «اروت این وس»؛ یعنی امروز برای تو بس است. و البته موارد بسیاری دیگر نیز وجود دارد.

پی‌نوشت:

[۱]. علامه مجلسی، بحار الأنوار، مؤسسه الوفاء بیروت، ۱۴۰۴ هـ ق  ، جلد ۲۶ صفحه ۹۰ باب أنهم ع یعلمون جمیع الألسن و اللغات و یتکلمون بها
[۲]. مناقب آل أبی طالب ج ۴ ص ۲۱۸، مؤسسه انتشارات علامه قم، ۱۳۷۹ هجری قمری / محمد بن حسن بن فروخ، بصائر الدرجات، ص ۳۳۶، انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی قم، ۱۴۰۴ هجری قمری
[۳]. محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج ۱۳ ص ۳۱۶، مؤسسه آل البیت علیهم السلام قم، ۱۴۰۸ هجری قمری
[۴]. علامه حلی، العدد القویه، ص ۵۷، انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی قم، ۱۴۰۸ هجری قمری
[۵]. محدث نوری، مستدرک الوسائل، مؤسسه آل البیت علیهم السلام قم، ۱۴۰۸ هجری قمری جلد ۶ ص ۳۹۰
[۶]. صحیح بخاری، دار ابن کثیر، بیروت، چاپ دوم، جلد ۳ صفحه ۱۱۱۸ حدیث ۲۹۰۷
[۷]. قطب الدین راوندی، الخرائج و الجرائح، مؤسسه امام مهدی (عج) قم، ۱۴۰۹ هجری قمری، جلد ۲ صفحه ۵۴۶ – ۵۴۷