اسقف
عنوان: أسقف Bishop
نویسنده: محمد مهدی کاظمی
کلمات کلیدی: اسقف، کاتولیک، ارتدکس، کلیسا، کشیش
منبع: سایت پژوهشکده باقرالعلوم
معنای لغوی:
این کلمه از واژه یونانی اپیسکوپوس (Episkopos) میآید که مرکب از دو کلمه “اپی” و “سکوپوس” میباشد که به معنای مراقب و ناظر است.
درباره مفهوم این کلمه، ژوستین قدیس ( ۱۵۵م) میگوید اسقف کسی است که در مجمع قربانی مقدس، بر صدر مینشیند[۱].
مقام اسقفی:
این منصب تنها در مذهب کاتولیک و ارتدکس معتبر است. البته برخی کلیساهای پروتستان همچون کلیسای لوتری[۲] و متودیستها[۳] مناصبی با وظایف مشابه مقام اسقف دارند[۴] ولی به طور کلّ کلیسای پروتستان تنها دو مقام کشیش و شماس را قبول دارد[۵].
بر اساس عقیده این دو کلیسا، پس از صعود عیسی به آسمان، رسولان مسئولیت جانشینی عیسی را به عهده گرفتند که در رأس آنان پطرس رسول است.
رسولان در اواخر عمر خود، کسانی را به عنوان جانشینان خود میان امت مسیحی باقی گذاردند.
این جانشینان در میان کلیساهائی که از یهودیت نشأت گرفته بودند، کشیش[۶] نام گرفتند.
در مقابل کلیساهائی که در دنیای یونانی زبان تأسیس گردید، به این اشخاص، اسقف میگفتند[۷].
مسیحت معتقد است که این منصب ریشه در تعالیم پولس دارد. پولس در اولین رساله خود خطاب به تیموتائس چنین نوشت: «زنهار از آن کرامتی که در تو است که به وسیله نبوت با نهادن دستهای کشیشان به تو داده شده است بیاعتنائی منما».[۸] او همچنین مأموریت دستگذاری پیران (کشیشان) را بر عهده تیموتائوس می گذارد و می گوید: «دستها به زودی بر هیچکس مگذار (۱تیموتائوس ۲۲:۵)» و نیز میگوید که تعلیمات رسولان را به آنها بسپارد: «آنچه به شهود بسیار از من شنیدی، بر مردمان امین بسپار که قابل تعلیم دیگران هم باشند (۲تیموتائوس ۲:۲)»
لذا این دو واژه در ابتدا به یک معنی به کار می رفت و عهد جدید نیز در مورد اطلاق این دو عنوان به یک خدمت صراحت دارد[۹] ولی خیلی زود اختیارات و وظائف اسقفان از کشیشان که همکاران او محسوب می شدند، جدا گشت.
اولین کسی که اشاره کرد که باید مقامات کلیسائی دارای ترتیب باشد کلمنت روم است. وی در رساله ای که از کلیسای روم خطاب به کلیسای قرنتس به نگارش در آورده است بر اهیمت نظم در کلیسا تاکید بسیاری دارد.
او هم چنین بر رعایت ترتیب صحیح جانشینی در خدمت مسیح تاکید میکند. خدا مسیح را فرستاد و او نیز رسولان را تعیین کرد و آنان نیز به نوبه خود اسقفان و شماسان را تعیین کردند[۱۰].
کلیسای اسقفی غیر سنتی (مانند کلیساهای متدیستها، ناصری و بعضی از لوتریها و کلیساهای انجیلی) اهمیت جانشینی رسولان را منکرند اما اسقفها را از زمان عهد جدید به بعد شخصیتهای تاریخی مهمّی در کلیساهای مسیحی میدانستهاند. سایر گروههای مسیحی مانند آمیشها را اسقفهائی اداره میکنند که کار آنان صرفاً اجرائی است. بنا بر این معنای اسقف (Bishop) همیشه واضح نیست[۱۱].
کلیسای پروتستان و کاتولیک با انتصاب بانوان به مقام کشیشی (و بالطبع اسقفی) مخالفت دارند. اما در بین کلیساهای انگلیکن، پیروان کلیساهای اسقفی آن را مجاز میدانند. در یازده فوریه ۱۹۸۹، فصل جدیدی در مبارزات فمنیستی گشوده شد. در این تاریخ مادر روحانی باربارا هاریس که کشیش کلیسای اسقفی بود، به اسقفی کلیسایش در اسقف نشین ماساچوست منصوب شد[۱۲].
سلسله مراتب کلیسائی:
بعد از مرگ پولس، مرتبهای از نهادسازی (Institutionalization) اجتنابناپذیر مینمود.
از نظر تاریخی اثبات اینکه اسقفها جانشینان بلا فصل و انحصاری رسولان هستند ممکن نیست، چرا که در مسیحیّت اولیّه، یک زنجیره متّصل از آیین دستگذاری از رسولان تا اسقفهای امروزی را نمیتوان یافت.
نهایتاً این نکته را می توان ثابت کرد که به لحاظ تاریخی در مسیحیت اولیّه، بعد از دوره رسولی، اسقفها و کشیشان محلّی به همراه معلّمان و دیگر مقامات کلیسائی به عنوان تنها رهبران جوامع مسیحی، رسمیّت یافتند.
در مرحله بعد نظام حاکمیت اسقفی با ریاست تنها یک اسقف، به نحو روز افزونی، تکثّر اسقفها و کشیشها در یک شهر و سپس در سراسر نواحی کلیسا را از بین برد[۱۳].
در حدود سال ۱۱۰ میلادی در انطاکیه[۱۴] با ابتکار اسقف ایگناتیوس، نظامی متشکل از سه مقام به وجود آمد که در سراسر امپراطوری معمول گشت: اسقف کشیش و شماس. که اسقف سِمت ریاست بر دو مقام دیگر را دارد. به نظر وی بدون این سلسله مراتب سهگانه کلیسائی وجود نخواهد داشت[۱۵].
از نظر او چنانکه عیسی مسیح از خدا اطاعت می کرد، اطاعت از فرامین اسقف نیز لازم است و در حقیقت اسقف محور آئینهای کلیسا به شمار میآورد[۱۶].
هم چنین سیپریان[۱۷] اسقفان را محور اتحاد کلیسا میداند، لذا اسقفان که در کلیسای خود بالاترین مرجع هستند، باید در اتحاد و هماهنگی با یکدیگر باقی بمانند[۱۸].
بنا بر این تشکیلات کلیسای کشیشی اسقفی، مبتنی بر هیچ نوع نهادی که خود عیسی بنیان نهاده باشد نیست و به هیچ وجه نمیتوان آن را مطلقاً ذاتی مسیحیت دانست که مستند به سخنان عیسی مسیح باشد.
اما در عین حال این مناصب بنا به دلایل خود به صورت قاعده و هنجاری در کلیسای کاتولیک اولیّه پدیدار شد[۱۹].
ارتقا به مقام اسقفی به انتصاب و تقدیس جدید نیازمند است[۲۰].
نحوه انتصاب به این مقام:
در دو کلیسای کاتولیک و ارتدکس، شخصی که میخواهد یکی از وظایف کلیسائی را بر عهده بگیرد، باید با دستگذاریِ مقام بالاتر، به این مقام منصوب شود. این آئین خود یکی از هفت راز کلیسا است.
انتصاب مقامات روحانی (Holy Order) از مهمترین شعائر به شمار می رود. زیرا بیشترین شعایر را کشیش میتواند انجام دهد، در حالی که مراسم دستگذاری فقط باید به دست اسقف صورت بگیرد. برای تقدیس، سه نفر اسقف لازم است. در این عمل روحالقدس به شخص مورد نظر اعطا میگردد و شخص مورد تقدیس قرار میگیرد. تقدیس انتخاب یک شخص برای وظایف مقدس است. در این عمل به شخص قدرت انجام دادن وظایف کلیسائی داده میشود. وی پس از آن، قدرت تبشیر و تنذیر و اجرای مراسم کلیسائی را مییابد[۲۱].
اگر چه کلیسای پروتستان این آئین را قبول ندارد و انتخاب مقامات کلیسائی را به عهده مردم میداند[۲۲].
پس از این که شخص وارد مدارس الهیاتی مسیحیت شد، پس از گذراندن مرحله دانشجوئی، این امکان را پیدا میکند که در مراسم مذهبی به کشیش ها کمک کند.
در این مرحله به او شماس میگویند. پس از این مرحله و بعد از گذراندن دورههای خاص، توسط مراکز آموزشی که در آن تحصیل میکنند و یا توسط کلیسا و دبیران مربوطهی خود به حوزه کلیسائی مربوطه معرفی میشوند و درجه کشیشی را از دست اسقف اعظم و یا اسقف دریافت میکنند.
از میان کشیشها افرادی که واجد شرائط خاصی باشند، پس از طیّ دورههای علمی و خدمت در کلیسا به مقام اسقفی نائل میشوند و به عنوان مسئول کلیسا معرفی میشوند.
سن قانونی برای پذیرفته شدن در رتبه های عالی روحانی به ترتیب عبارتند از: بیست و دو سال برای معاونت شماسی، بیست و سه سال برای شماسی، بیست و چهار سال برای کشیشی و سی سال برای مقام اسقفی[۲۳]
در کشورهائی که بر اساس معاهده دو جانبه، حقّ معرفی اسقف منطقه به کلیسای کاتولیکی واتیکان واگذار شده است، اشخاص واجد شرائط توسط سر اسقف حوزه خلیفه گری خود به دبیرخانه واتیکان معرفی میشوند و پس از بررّسی صلاحیت آنان توسّط پاپ، به مقام اسقفی منصوب میشوند.
اما کشورهائی که دارای چنین معاهدهای با واتیکان نیستند اسقفهای آن منطقه به وسیله مجمع اسقفها و یا مجمع کلیسای شرقی (بنا به حیطه شرح وظائف هر کدام) تعیین میگردند.
در تعیین اسقفهای هر منطقه از سوی واتیکان غالباً شرائط و مقتضیات منطقه و ویژگیهای فردی و سیاستهای خاصّ واتیکان مورد توجه قرار میگیرد[۲۴].
تشکیلات اسقفی:
کلیسای کاتولیک رم معتقد است که پطرس حواری، توسط عیسی مأموریت یافته بود و او نیز نخستین اسقف شهر رم را نصب کرد و این سلسله تا امروز ادامه پیدا کرده است.
در واقع پاپ رم، رهبر مسیحیان جهان است و از آن جا که انتصاب او با واسطه به عیسی مسیح میرسد، سخنش برای همه حجیت دارد.
ولی در نظام کلیسای ارتدکس شرقی اسقفهائی خاص که سلسله انتصابشان به یکی از حواریون (اعم از پطرس و دیگران) برسد سخنانش حجیت دارد.
تنها تفاوت این نظام با نظام کاتولیکی در این است که کلیسای ارتدکس رهبری پاپ و اسقف رم را به طور کلّ قبول ندارد و او را مساوی با سایر اسقفهای منصوب میداند زیرا این نظام تفاوتی میان پطرس و سایر حواریین نمیبیند[۲۵].
وظایف اسقف:
به مرور زمان نیاز به تنظیم کلیساها بر اساس نظام مدیریتی جامع احساس شد. لذا اسقف در رأس این هرم مدیرتی قرار گرفت و در هر شهری که جماعتی مسیحی در آن قرار دارد اسقف آن شهر، عنوان ریاست آن جامعه ایمانی را دارد[۲۶].
در حقیقت اسقف به ریاست کلیسای منطقه خود منصوب میشود و تمام کارهای مربوط به آن کلیسا زیر نظر او انجام میشود.
دو کلیسای کاتولیک و ارتدکس میگویند که آیینهای کلیسایی (همچون عشاء ربانی و غسل تعمید) باید توسط اسقف یا کشیش منصوب از طرف او اجرا شود.
در مقابل کلیسای پروتستان معتقد است این امور را همه مؤمنین میتوانند اجرا کنند و وقتی یکی به اجرای آن همت گماشت از عهده بقیه ساقط میشود[۲۷].
در اجرای مراسم کلیسا هیئتی از Presbyters یا همان کشیش (Priest) اسقف را یاری میکنند[۲۸].
در هنگام اجرای مراسم، اسقف، عصای خاصی (crosier) را به دست میگیرد که نماد ریاست اوست [۲۹].
پینوشت:
[۱] دائره المعارف کتاب مقدس ویراستار و مسئول گروه ترجمه بهرام محمدیان، ناشر انتشارات سرخ دار، چاپ اول ص۶۱۷-۶۱۸
[۴] bishop.” Cross, F. L., ed. The Oxford Dictionary of the Christian Church. New York: Oxford University Press. 2005
[۵] سلیمانی اردستانی، عبد الرحیم؛ درسنامه ادیان ابراهیمی؛ کتاب طه، قم ایران، چاپ اول۱۳۸۶، ص۲۱۹
[۶] اول تیموتائوس ۱۴:۴ و تیطس ۵:۱
[۷] فیلیپیان ۱:۱ و اول تیموتائوس ۳: ۱-۷
[۸] اول تیموتائوس۴: ۱۴
[۹] اعمال ۱۷:۲۰ و تیطس ۱: ۵-۷
[۱۰] لین، تونی؛ تاریخ تفکر مسیحی؛ ترجمه رابرت آسیریان، تهران ایران، نشر و پژوهش فرزان روز،۱۳۸۴ش چاپ دوم، ص۱۳
[۱۱] جو ویور، مری، در آمدی به مسیحیت، مترجم حسن قنبری، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، قم ایران، چاپ اول ۱۳۸۱ش،ص۴۵۸ و ۴۵۹
[۱۲] زیبائی نژاد، محمد رضا، مسیحیت شناسی مقایسه ای، سروش، تهران ایران، چاپ اول۱۳۸۲ش، ص۳۲۲ و ۳۲۳
[۱۳] میلر، ویلیام مک الوی؛ تاریخ کلیسای قدیم در امپراطوری روم و ایران؛ ترجمه علی نخستین، تهران، اساطیر، چاپ اول ۱۳۸۲ش، ص۱۱۰
[۱۴] Antioch نام شهری باستانی در سوی خاوری رود اورونتس میباشد. امروزه شهر انتاکیا در ترکیهٔ کنونی جای آن را گرفتهاست.
[۱۵] کرنز، ارل ؛سرگذشت مسیحیت در طول تاریخ؛ مترجم آرمان رشدی، انتشارات ایلام ۲۰۰۸
[۱۶] لین، تونی؛ تاریخ تفکر مسیحی؛ ترجمه رابرت آسیریان، تهران ایران، نشر و پژوهش فرزان روز،۱۳۸۴ش چاپ دوم، ص۱۴
[۱۷] Thascius Caecilius Cyprianus
[۱۸] لین، تونی؛ تاریخ تفکر مسیحی؛ ترجمه رابرت آسیریان، تهران ایران، نشر و پژوهش فرزان روز،۱۳۸۴ش چاپ دوم، ص۴۴
[۱۹] کونگ، هانس؛ تاریخ کلیسای کاتولیک؛ مترجم حسن قنبری، مرکز مطالعات و تحقیات ادیان و مذاهب، قم ایران، چاپ اول ۱۳۸۴،ص۶۷-۶۸
[۲۰] زیبائی نژاد، محمد رضا، مسیحیت شناسی مقایسه ای، سروش، تهران ایران، چاپ اول۱۳۸۲ش، ص۲۶۶
[۲۱] زیبائی نژاد، محمد رضا، مسیحیت شناسی مقایسه ای، سروش، تهران ایران، چاپ اول۱۳۸۲ش، ص۳۲۲
[۲۲] سلیمانی اردستانی، عبد الرحیم؛ درسنامه ادیان ابراهیمی؛ کتاب طه، قم ایران، چاپ اول۱۳۸۶، ص۲۱۹
[۲۳] مولند، اینار، جهان مسیحیت، ترجمه محمد باقر انصاری مسیح مهاجری، امیر کبیر تهران ایران، چاپ دوم ۱۳۸۱ش،ص۱۲۰
[۲۴] عبد خدائی، مجتبی؛ واتیکان (کلیسای جهانی کاتولیک)؛ تهران ایران انتشارت بین المللی الهدی، چاپ دوم ۱۳۸۵ش، ص۷۵-۷۶
[۲۵] سلیمانی اردستانی، عبد الرحیم؛ درسنامه ادیان ابراهیمی؛ کتاب طه، قم ایران، چاپ اول۱۳۸۶، ص۲۱۶
[۲۶] مدبک، جمیل و دیگران؛ موسوعه الادیان فی العالم المسیحیه؛ دار کریبس انترناشیونال بیروت لبنان، ۲۰۰۰م، ص۸۲-۸۳
[۲۷] سلیمانی اردستانی، عبد الرحیم؛ درسنامه ادیان ابراهیمی؛ کتاب طه، قم ایران، چاپ اول۱۳۸۶، ص۲۱۷
[۲۸] ویلسون، برایان، دین مسیح، ترجمه حسن افشار، نشر مرکز تهران ایران چاپ اول ۱۳۸۱ش، ص۳۷