انجیل تومای قطبی

نویسنده : محمد ضیاء توحیدی 

در میان کتابهای اپوکریفای عهد جدید، دو انجیل به توماس منسوب است. اولین انجیل، انجیل کودکی است. انجیل دیگر که بسیار حائز اهمیت است، انجیل تومای قبطی است.

این انجیل یکی از کتابهایی بود که در سالهای ۱۹۴۵ – ۱۹۴۶٫م در نجع حمادی کشف گردید.

تاریخ نگارش

اگرچه نسخه کشف شده این انجیل به زبان قبطی است اما محققان بر آنند که متن اصلی این انجیل به زبان یونانی بوده است.این ادعا از آن روست که قطعاتی از پاپیروس­های کشف شده به زبان یونانی، پیوند نزدیکی با بخشهایی از این انجیل دارد و به اعتقاد دانشمندان احتمالا بخشهایی از متن اصلی همین انجیل است.[۱]

در مورد تاریخ نگارش این انجیل، اتفاق نظر وجود ندارد اما استناد شخصیت-هایی همانند اوریگن، کیرلس اورشلیمی[۲] و هیپولیتوس به این کتاب، نشان از قدمت آن دارد.[۳]

تاریخ پیشنهادی برای نگارش این اثر، اواسط قرن دوم میلادی است و احتمالا در ادیسا[۴] نگاشته شده است.

البته این تاریخ نیز چندان نمی­تواند قابل قبول باشد.اوریگن پس از ذکر این انجیل، آن را یکی از منابع مورد استفاده لوقا در تدوین انجیل خویش می­داند.بنابر این می­توان حدس زد که تاریخ نگارش این انجیل بسیار پیشتر از تاریخ پیشنهادی بوده است و حتی قبل از انجیل لوقا نگاشته شده و رواج داشته است.برخی از دانشمندان، این کتاب را از جهت اهمیت و جایگاه، همانند منبع Q[5]دانسته­اند و معتقدند که این انجیل یکی از منابع اصلی نویسندگان دیگر انجیلها بوده است.[۶]

محتوای این انجیل

این انجیل که از ۱۱۴آیه تشکیل شده است شباهتهای قابل توجهی با اناجیل قانونی دارد و با مطالعه­ی آن می­توان دریافت که بسیاری از تعالیم انجیلهای چهارگانه در این انجیل وجود دارد.با این حال، برخی از تعالیم آن نیز کاملا متفاوت با انجیلهای قانونی است و به اعتقاد دانشمندان می­توان برخی تعالیم عیسی را که در انجیلهای قانونی مورد غفلت قرار گرفته­اند در این انجیل یافت.[۷]

سبک نگارش این انجیل نیز هیچ­گونه شباهتی به انجیلها ندارد و بیشتر شبیه کتاب امثال سلیمان در عهد عتیق است.در حقیقت این انجیل را می­توان مجموعه­ای از تعالیم حضرت عیسی دانست که هدف از نگارش آن، اعطاء حکمت به طالب آن است.در این انجیل هیچ معجزه­ای گزارش نشده، مصائب مسیح نیامده و اصلا به طور کلی در آن هیچ داستانی وجود ندارد.

مسیحی که در این انجیل معرفی میشود، در تقابلی آشکار با سیمای عیسی مسیح در انجیلهای قانونی است.مسیح این انجیل، فرزند خدا نیست. خدای مصلوب­شده و برخاسته از قبر نیز نمی­باشد.او عیسای جاودانی است که کلمات و سخنان حکمت آمیز وی، رستگاری را به ارمغان می­آورد.

جملات ابتدایی این انجیل، حاکی از آن است که نگارنده، این اثر را مجموعه­ای رازگونه می­شمارد:اینها کلماتی سرّی است که عیسای زنده آنها را بیان کرد و”دیدیماس یهودا توما” آن را نگاشت.

نگارنده در ادامه از قول مسیح چنین نقل می­کند که هر کس بتواند تفسیر این کلمات را دریابد، مرگ را نخواهد چشید.

در این انجیل، به روشنی سنت ختنه مردود شناخته شده[۸]و از این جهت می­تواند مؤیدی برای اعتقاد به نسخ شریعت موسوی تلقی شود.

آیه پایانی این انجیل نیز قابل توجه است.پطرس از حضرت مسیح می­خواهد تا مریم (احتمالا مریم مجدلیه)را از جمع شاگردان خویش بیرون نماید. پطرس علت پیشنهاد خود را آن می­شمارد که زنان شایستگی حیات روحانی را ندارند. مسیح حرف او را نمی­پذیرد و می­فرماید:”نگاه کن من او را رهبری خواهم کرد تا آنکه او را مرد گردانم زیرا ممکن است که او روحی زنده گردد، همچون شما مردان. زیرا هر زنی که خود را مرد گرداند داخل ملکوت آسمانها خواهد گردید”.[۹]

این آیه از یک سو میتواند مثبت تلقی شود زیرا برای زنان نیز امکان رشد و پیشرفت معنوی را ممکن می­شمارد اما از دیگر سو، نگاهی بسیار منفی نسبت به جنس زن دارد و کمال زن را در این می­شمارد که بتواند خود را همانند مردان بگرداند.

انجیل توما از نگاه اندیشمندان

از نگاه محققان، این کتاب مهمترین و با ارزشترین کتاب در میان کشفیات نجع حمادی به شمار می­آید.

یکی از علل اهمیت این انجیل آن است که به “دیدیماس یهودا توماس”منسوب است که بنابر اساطیر مسیحیان نخستین، یکی از برادران عیسی بوده است.[۱۰]

اعتبار این انجیل تا بدان حد است که برخی از محققان آن را هم عرض اناجیل چهارگانه دانسته و از آن به عنوان پنجمین انجیل، یاد کرده­اند. دانشمندان این انجیل را کتابی اصیل و ارزشمند می­دانند که تعالیم راستین عیسای تاریخی را که در عهد جدید از آنها اثری نیست، در خود جای داده است.[۱۱]

[۱] – J. K. Elliott (ed.), The Apocryphal New Testament, (oxford, 2005, 2nd ed.), p. 125

[۲] – Cyril of Jerusalem

[۳] – ibid, p.124

[۴] – Edessa

[۵] – منبعی فرضی است که به اعتقاد دانشمندان، احتمالا نویسندگان انجیلها از آن بهره جسته‏اند.

[۶] – الطرزی، الدکتور سالم ابراهیم؛ أبوکریفا العهد الجدید؛ بی‏نا، ۲۰۰۱م، چاپ اول، الکتاب الأول، ص ۱۶۹

[۷] – پیشین

[۸] – آیه ۵۳

[۹] – آیه ۱۱۴

[۱۰] – Ehrman, Bart D., Lost scriptures, (Oxford University press), p.19

[۱۱] – Ehrman, Bart D., The New Testament, (Oxford, 1997, 1st ed.), p.171

منبع: سایت پژوهشکده باقر العلوم (علیه السلام)