انجیل های کودکی

نویسنده : محمد ضیاء توحیدی

این عنوان در مورد انجیلهایی به کار می­رود که به طور خاص به زندگی حضرت مسیح در ایام کودکی پرداخته­اند.در انجیلهای رسمی مطلب چندانی را در مورد کودکی عیسی نمی­توان یافت.در انجیلهای مرقس و یوحنا هیچ مطلبی در مورد کودکی عیسی وجود ندارد و انجیلهای متی و لوقا نیز تنها به اشاره و گذرا مطالبی را در مورد کودکی مسیح ذکر کرده­اند.

همین مسأله اهمیت انجیلهای کودکی را دو چندان می­کند.اگر چه این انجیلها به عنوان انجیلهای رسمی مورد پذیرش کلیسا قرار نگرفته­اند اما پرداختن آنها به موضوعی خاص که در اناجیل قانونی وجود ندارد سبب اهمیت و برجستگی آنها شده است.

مهمترین انجیلهای کودکی

محققان انجیلهای متعددی را از جمله این اناجیل برشمرده­اند.[۱]از جمله می­توان به انجیل کودکی توما، انجیل کودکی عربی، انجیل مقدماتی یعقوب[۲]، انجیل شبیه متی[۳]و داستان یوسف نجار اشاره نمود.با این حال با نگاه دقیق­تر می­توان دریافت که این انجیلها، صرفا داستانهای کودکی حضرت عیسی نیستند، بلکه انجیلهایی هستند که مشتمل بر داستان تولد یا بخشهایی از کودکی مسیح هستند و به همین دلیل، نمی­توان آنها را به عنوان انجیلهای کودکی تلقی نمود.

در میان انجیلهای کودکی، دو انجیل نخست یعنی انجیل کودکی توما و انجیل کودکی عربی مورد توجه محققان قرار گرفته است.به گزارشی کوتاه در مورد این انجیلها خواهیم پرداخت.

انجیل کودکی توما[۴]

این انجیل دارای اهمیت خاصی است چرا که آباء کلیسا بارها به آن اشاره کرده و یا به آن استشهاد نموده­اند.اوریگن در نوشتجات خویش به این انجیل اشاره نموده است.ایرنئوس نیز به این انجیل استشهاد نموده است.در مقابل، کیرلس اورشلیمی (متوفی ۳۸۶ .م) اظهار می­دارد که این انجیل نوشته­ی توما نیست و نوشته­ی شخص دیگری به همین نام است که یکی از سه شاگرد مانی بدعتگزار بوده است. البته محققان این نظریه کیرلس را رد نموده­اند زیرا مشخص است که کیرلس از قدمت این انجیل بی اطلاع بوده است.بی­تردید، ذکر نام این انجیل و استفاده از آن در نوشتجات آباء کلیسا نشان از قدمت آن دارد.

از این انجیل، سه نسخه متفاوت بر جای مانده است. نسخه اول و دوم آن به زبان یونانی و نسخه سوم آن به زبان لاتینی است.[۵]

شاید بتوان گفت تاریخ نگارش این انجیل به قرنهای دوم و سوم میلادی باز می­گردد.با این حال، گروهی از دانشمندان اظهار می­دارند که برخی از روایات این کتاب به تاریخی پیش از این و به حوالی سال ۸۰میلادی باز می­گردد و البته نویسنده­ی نهایی، مطالبی را به آن اضافه کرده است.

قدیمی­ترین اقتباس از این کتاب به ایرنیوس در حدود ۱۸۰٫م باز می­گردد.استشهاد ایرنئوس به این کتاب، نشانگر آنست که داستانها و نقلهای این کتاب، کمی پیش از این تاریخ وجود داشته است.پژوهشگران در مورد اینکه این کتاب در نیمه­ی دوم قرن دوم نگاشته شده است اتفاق نظر دارند.[۶]

محتوای این انجیل

اولین نسخه این انجیل که کاملترین نسخه نیز به شمار می­آید دارای ۱۹باب است. نویسنده، خود را تومای اسرائیلی و از شاگردان مسیح معرفی می­کند.

این انجیل حاوی معجزات متعددی از حضرت عیسی در ایام کودکی است.معجزات عیسی از سن پنج سالگی آغاز می­شود.معجزه ساختن پرندگان گلی و دمیدن روح در آنها در باب دوم این انجیل، ذکر شده است.

از دیگر معجزات حضرت عیسی، می­توان به نفرینهای متعدد اشخاص اشاره نمود که همواره به مرگ افراد می­انجامیده است.عیسای کودک، ابن حنان کاتب را نفرین میکند و او در دم جان می­سپارد[۷]و یا در جای دیگر، کودکی که عیسی را کتک می­زند با نفرین وی می­میرد.[۸]

در این انجیل، همچنین از زنده کردن افراد و شفای بیماران توسط عیسای کودک، نیز سخن به میان آمده است.[۹]

نفرینهای مکرر عیسی که به مرگ افراد می­انجامد، سبب شده است تا برخی مسیحیان، گزارشات این انجیل را غیر واقعی بدانند.

انجیل کودکی عربی[۱۰]

به اعتقاد محققان، مولف این انجیل، فردی شرقی بوده است و از نظر محتوا و سبک نگارش شبیه انجیل دیاتسرون است.این کتاب، جمع آوری و بازنویسی مطالب انجیل مقدماتی یعقوب و انجیل کودکی توما است. بابهای ۱ – ۱۰برگرفته از انجیل مقدماتی یعقوب و بابهای ۳۶ – ۵۵ دارای شباهت زیاد با انجیل کودکی توما است. البته مولف در بابهای ۱۱ تا ۳۵ بر مطالبی اعتماد کرده که ظاهرا ریشه مصری دارد. عنوان رسمی این انجیل «کتاب یوسف قیافا» است که امروزه به عنوان انجیل کودکی عربی شناخته می­شود.[۱۱]

به نظر می­رسد اصل این انجیل به زبان سریانی نوشته شده و بعدها به عربی ترجمه شده است.محققان بر آنند که این انجیل، میان مسیحیان شبه جزیره عربستان بسیار رواج داشته و مورد اعتماد و استفاده آنها بوده است.[۱۲]

محتوای این انجیل

باب اول این انجیل با داستان سخن گفتن عیسی در گهواره آغاز می­شود.در این داستان آمده است عیسی، مادر خویش را خطاب قرار داده و به وی گفت: من عیسی فرزند خدا و کلمه الهی هستم و پدرم مرا برای رهایی عالم فرستاده است.

در این کتاب همانند انجیل کودکی توما، معجزات بی­شماری از کودکی عیسی نقل شده است. داستان ساختن پرنده گلی و جان بخشیدن به آن، در این انجیل نیز ذکر شده است.[۱۳]

شفای کودک جن زده (که البته همان یهودای اسخریوطی بوده است)، شفای مار زده، زنده کردن مرده و سخنان حکمت آمیز در علوم طب، طبیعت و ماوراء الطبیعه از جمله معجزاتی است که در این انجیل آمده است.

این انجیل، یکی از طولانی­ترین انجیلهای اپوکریفایی است که دارای ۵۵باب است.از ویژگیهای این کتاب آن است که بسیاری از داستانهای آن منحصر به فرد است و در هیچ یک از اناجیل دیگر ذکر نشده است.[۱۴]

جایگاه الهیاتی انجیلهای کودکی

چنانکه پیشتر اشاره کردیم، این انجیلها همانند دهها انجیل دیگری که در قرون اولیه میلادی، میان مسیحیان رواج داشت، از سوی کلیسا پذیرفته نشده است.

معجزات بیشمار عیسی در کودکی خویش، مورد انکار مسیحیان قرار گرفته است.یکی از استدلالهای مسیحیان آن است که در اوایل انجیل یوحنا، پس از ذکر معجزه تبدیل آب به شراب آمده است که این معجزه، اولین معجزه عیسی بوده است.[۱۵]

البته با توجه به اعتبار این انجیلها نزد مسیحیان نخستین و به خصوص با توجه به استشهاد آباء کلیسا به آنها، می­توان احتمال داد که مراد یوحنا از این جمله آن بوده که معجزه شراب­سازی، اولین معجزه­ای بوده که حضرت عیسی، پس از رسالت خویش انجام داده است.

به هر روی، حتی اگر اعتبار الهیاتی این انجیلها نزد مسیحیان مورد قبول نباشد اما از منظر تاریخی دارای اهمیت خاصی است و گویای دیدگاه­های جامعه­ی مسیحیت نخستین در مورد زندگی و اعمال فراطبیعی حضرت عیسی در زمان کودکی است.

اهمیت دیگر این انجیلها آن است که تا حدودی با گزارشات قرآنی از معجزات حضرت عیسی در ایام کودکی همخوانی دارد.

[۱] – J. K. Elliott (ed.), The Apocryphal New Testament, (Oxford, 2005), p.46 and Wilhelm Schneemelcher (ed.), New Testament Apocrypha, vol.1, chapter.10

[۲] – The Protevangelium of James

[۳] – The Gospel of Pseudo-Matthew

[۴] – The Infancy Gospel of Thomas

[۵] – الطرزی، الدکتور إبراهیم سالم؛ أبوکریفا العهد الجدید (الکتاب الاول، أناجیل أبوکریفا المخفیه، الجزء الاول)؛ ۲۰۰۱٫م، الطبعه الاولی، مقدمه الکتاب الاول، ص ۲۱

[۶] – أبوالخیر، القس عبدالمسیح بسیط؛ أبوکریفا العهد الجدید، کیف کتبت؟ و لماذا رفضتها الکنیسه (الجزء الاول)؛ مکتبه المصریین، ۲۰۰۷٫م، الطبعه الاولی، ص ۹۳

[۷] – باب ۳

[۸] – باب ۴

[۹] – Ehrman, Bart D., Lost scriptures, (Oxford University press), p. 57 – ۶۲

[۱۰] – The Arabic Infancy Gospel

[۱۱] – الطرزی، الدکتور إبراهیم سالم؛ پیشین؛ ص ۱۱۴

[۱۲] – أبوالخیر، القس عبدالمسیح بسیط؛ پیشین؛ ص ۱۳۰

[۱۳] – باب ۴۶

[۱۴] – الطرزی، الدکتور إبراهیم سالم؛ پیشین؛ ص ۱۱۵ به بعد

[۱۵] – یوحنا ۲: ۱۱

منبع: سایت پژوهشکده باقر العلوم (علیه السلام)