ترجمه های کتاب مقدس

نویسنده : محمد صادق احمدی

 

نیاز به ترجمه‏ی کتب مقدس، معمولا زمانی به وجود می‏آید که پیروان یک دین، به مرور زمان دچار تغییراتی در اصل زبان یا ساختار آن شوند. همچنین در مواردی که یک دین، از یک منطقه عبور کرده و به مناطقی با زبان متفاوت توسعه می‏یابد، نیاز به ترجمه‏ی کتاب مقدس آن دین به وجود می‏آید. در یهودیت و مسیحیت نیز همین قاعده جاری بوده است و یهودیان و مسیحیان، زمانی که دریافتند که متن اصلی کتاب مقدس، نیاز پیروان دین آنها را برآورده نمی‏کند به ترجمه‏ی کتاب مقدس خویش، اقدام کردند.

ترجمه های عهد قدیم

یهودیان در ابتدا هیچ گونه احساس نیازی به ترجمه کردن متن مقدس عبری در خود نمی‏دیدند، اما با تغییر و تحولاتی که در زبان رایج یهودیان رخ داد؛ ایشان برای فهم متن مقدس نیاز به ترجمه کتاب مقدس را برای خود ضروری دانستند.

مهم‏ترین ترجمه‏های متن مقدس عبری، “ترگوم‏ها” و “ترجمه سبعینیه” است:

۱) ترگوم:

با کوچ یهودیان از سرزمین مقدس به بابل و ماندگاری طولانی­مدت در آنجا، جامعه یهودی دو کار اساسی را برای بقای خود انجام داد. کار نخست، تأسیس کنیسه بجای معبد بود. یهودیان که برای تمامی اعمال و مناسک خود به معبد رجوع می‏کردند با فقدان معبد، اندک اندک به فکر جایگزینی مناسب برای ان افتادند و این خلاء، فضا را برای ظهور کنیسه فراهم کرد.

اما کنیسه به تنهایی کافی نبود، زیرا یهودیان مقیم بابل پس از چند نسل، دیگر توان مراجعه به متن مقدس نداشتند. بنابر این دومین کار اساسی را به ثمر رساندند. ایشان در این برهه زمانی، متن مقدس عبری را به آرامی ترجمه کردند که با نام “ترگوم” شهرت یافت.[۱] مهم ترین این ترگوم­ها ترگوم آنقلوس و ترگوم اورشلیمی است.[۲]

۲) ترجمه سبعینیه:

اما ماجرای ترجمه سبعینیه نیز شباهت‏هایی با ترگوم دارد. پیدایش ترجمه سبعینیه با ظهور شخصیتی بزرگی بنام اسکندر گره خورده است. اسکندر پس از پدرش فیلیپ در تخت سلطنت نشست و زمام امور را بدست گرفت. او علاوه بر نبوغ نظامی که آن را از پدر به عاریت گرفته بود، از دانشمندانی چون ارسطو و نیز نوشته‏های هومر نهایت استفاده را برد و این خود زمینه ساز پیشرفت‏های بعدی او شد، زیرا احترام او را نسبت به فرهنگ و علم و توجه زاید بر این امور دوچندان کرد.[۳]

در سال ۳۳۴ پیش از میلاد اسکندر با لشکر قدرتمندی که فراهم کرده بود به سمت آسیای صغیر که مهم ترین حکومت آن امپراتوری ایران به شمار میامد، حمله کرد و با سه حمله سنگین و طی چندین سال سخت­ترین و مهم‏ترین فتوحات زندگی کوتاه خویش را به دست آورد.

او پس از تصرف ایران و کمی از آسیای شرقی به طرف جنوب سوریه و شمال آفریقا رفت و پس از تصرف آن سامان به بابل بازگشت. و این، تقریبا پایان کشورگشایی اسکندر بود.

از این پس اسکندر تقریبا تمام توان خود را صرف توسعه فرهنگ یونانی کرد. به عنوان نمونه سربازان خود را به ازدواج با زنان شرقی که در حکومت پیشرفته ایران رشد کرده بودند، تشویق کرد و شهرهای جدید با کتابخانه‏های بزرگ بنا نهاد.[۴]

در قرن سوم پیش از میلاد و نیم قرن پس از کشورگشایی­های اسکندر تمدن یونان به قدری گسترده شده بود که زبان یونانی زبان دوم سراسر امپراتوری شده بود. اکثر مردم غیر یونانی دارای نامهای یونانی بودند و تقریبا همگان و حتی یهودیان از سواد یونانی برخوردار بودند.

بنابر این گروه بزرگی از عالمان یهودی شروع به ترجمه عهد قدیم به زبان یونانی کردند و چون تعداد ایشان هفتاد و دو نفر بود[۵]، نام این ترجمه “هفتادیه” (سبعینیه) گذارده شد. این ترجمه با حمایت شخص امپراتور (بطلمیوس فیلادلفیوس) انجام شد به همین علت در میان دین‏داران سراسر امپراتوری محبوبیت پیدا کرد و تا این زمان در عداد مهمترین اسناد دینی به شمار می‏رود.

فیلو، عالم یهودی که دست کم یک قرن پس از نوشتن این ترجمه می‏زیسته است؛ داستان شکل­گیری ترجمه را نقل کرده و می‏گوید که این ترجمه بدون شک الهام گرفته از خداست. او روایت می‏کند: «… همه می‏دانیم که همه زبان‏ها و بویژه یونانی اصطلاحات فراوانی دارند و می‏توان با تغییر یک لفظ … یک مطلب را به شیوه‏های گوناگون بیان کرد. ولی گفته می‏شود که در مورد تورات ما چنین چیزی پیش نیامد و الفاظ یونانی مورد استفاده ایشان با کلدانی آن عینا مطابق بودند…»[۶]

اما پس از ترجمه سبعینیه که چندین قرن مورد استفاده یهودیان بود و پس از قدرت یافتن مسیحیت، یهودیان با قرار گرفتن در شمار اقلیت‏های موجود در امپراتوری‏های مسیحی؛ به فکر انسجام درونی افتاد و از آن پس متن مقدس عبری را متن مرجع قرار داد.

ترجمه‏های مسیحیان از کتاب مقدس

مسیحیان بر خلاف یهودیان از همان ابتدا دارای متونی با دو زبان بودند؛ یونانی و عبری. تا اواخر قرن چهارم مسیحیان به متون عبری و یونانی کتاب مقدس رجوع می‏کردند تا اینکه در اوایل قرن پنجم و به دستور پاپ داماسوس یکی از مهم‏ترین و جنجالی‏ترین ترجمه‏های تاریخ ظهور کرد.

جروم کار خود را در سال ۳۸۲ و به دستور پاپ داماسوس شروع کرد[۷]، اما خود داماسوس در سال ۳۸۴ مرد و زنده نماند تا نتیجه کار جروم را ببیند. جروم در سال ۳۸۶ ترجمه عهد جدید را به پایان برد. سپس شروع به ترجمه عهد عتیق از متن عبری نمود و در سال ۴۰۴ این کار را نیز به پایان رساند. این ترجمه برای جروم کار دشواری بود و حدود پانزده سال متناوب جروم را به خود مشغول داشت.

او در مقدمه ترجمه چهار انجیل خطاب به پاپ داماسوس نوشته است:

«… شما با اصرار از من می‏خواهید ترجمه لاتینی قدیم را بازبینی کنم… از آنجا که نسخه‏ها با هم اختلاف دارند از من می‏خواهید درباره مطابقت آن‏ها با اصل یونانی داوری کنم… این کار خطرناک و جسورانه است… هنگامی که انسانی عالم یا جاهل این کتاب را در دست می‏گیرد… مرا به سبب گستاخی در افزودن چیزی به کتاب‏های باستان و ایجاد تغییر یا تصحیح در آنها فردی جاعل و انسانی آلوده نخواهد دانست؟…»[۸]

جروم با توجه به نسخه سیناییه و نسخ دیگر موجود از کتاب مقدس و دقت و تمرکز خاص روی نسخه سبعینیه کار خود را آغاز کرد، اما با توجه به وجود اختلاف‏های فراوان در این نسخه‏ها در بسیاری از موارد جروم مجبور می‏شد که به نسخه عبری اتکا کند، حتی اگر در جایی نسخه عبری مطلبی را به تنهایی گزارش کرده باشد و هیچ تاییدی از متون دیگر بر آن نبوده باشد.[۹]

ترجمه‏های انگلیسی کتاب مقدس

گرچه افراد بسیاری مشغول ترجمه کتاب مقدس بوده‏اند، اما در اینجا فقط به مهم‏ترین و تاثیرگذارترین این ترجمه‏ها اشاره می‏شود. یکی از این ترجمه‏ها، ترجمه ویکلیف بود.

ترجمه ویکلیف

این ترجمه در قرن ۱۴ و در سال‏های اوج اقتدار کلیسای کاتولیک انجام شد. مترجم یعنی جان ویکلیف که او را پرچمدار اصلاحات دینی می‏دانند ابتدا عهد جدید را ترجمه کرد و سپس کل کتاب مقدس را بچاپ رساند. ویکلیف در ترجمه‏اش بیشتر بر ترجمه وولگیت متکی بوده است.[۱۰]

ترجمه تیندل

پس از ویکلیف ویلیام تیندل با دقت فراوان توانست یکی از بهترین ترجمه‏ها را منتشر کند. ترجمه تیندل بقدری قوی بود که تا سال‏ها بعد همچنان مورد استفاده بود و تیندل نیز به پدر کتاب مقدس انگلیسی شهرت یافت. تمام ترجمه‏های انگلیسی تاکنون نیز در واقع نسخه‏های ویرایش شده ترجمه تیندل هستند و تنها در ترجمه معروف و مورد اعتماد کینگ جیمز نود درصد کلمات به کار رفته و در نسخه ویرایش شده آن ۷۵ درصد واژه‏ها در واقع همان واژگان تیندل هستند.

مثلا واژه انگلیسی atonement که به معنای رهایی و بازخرید است اولین بار توسط او بجای واژه لاتینی reconciliation به کار گرفته شد و در معنای کار مسیح و فواید رستاخیز مسیح برای مومنان بکار رفت.[۱۱]

البته این اقدام تیندل بی‏نتیجه نبود و اثار بدی برای او به بار آورد، زیرا در سال ۱۵۳۵ جسدش پس از آنکه بدار کشیده شد، در آتش سوزانده شد.[۱۲]

ترجمه‏ی کینگ جیمز

ترجمه انگلیسی کینگ جیمز که در سال ۱۶۱۱ صورت پذیرفت تا بیش از سه قرن، پراستفاده‏ترین کتاب مقدس برای انگلیسی­زبانان بود. این ترجمه با کار گروهی ۴۷ دانشمند و با اجازه شاه “جیمز اول” تهیه گردید.[۱۳] این ترجمه در سال ۱۹۸۲ بازنگری شد و با عنوان “نسخه جدید کینگ جیمز” روانه بازار شد.

ترجمه New International Version

این ترجمه در سال ۱۹۷۸ و توسط گروه بزرگی از مترجمان کتاب مقدس از کشورهای مختلف انجام شد تا از تعصبات فرقه‏ای بدور باشد.

البته ترجمه‏های دیگری نیز از کتاب مقدس انجام شده، اما در این مختصر، هدف ارائه گزارش مختصری از مهم‏ترین ترجمه‏های کتاب مقدس بود.

ترجمه عربی کتاب مقدس

برای اولین بار اسقف یوحنا در اسپانیا، تقریبا در سال ۷۵۰ میلادی این امر را عهده دار شد (البته برخی به زمانی پیش‏تر معتقدند). پس از او ترجمه کتاب مقدس رواج یافت، هرچند برخی ترجمه‏ها فقط به قسمتی از کتاب مقدس پرداختند.

در سال ۱۸۶۵ نیز پطرس بستانی با همکاری اسمیت وفاندایک (فرستادگان عالی کلیسا) تمام کتاب مقدس را ترجمه کردند که عبارت آن را ناصیف یازجی و یوسف امیر ویرایش کردند. این ترجمه از مشهورترین ترجمه‏های کتاب مقدس به شمار می‏رود در جهان عرب و سراسر دنیا بیشترین انتشار را به خود اختصاص داده است.[۱۴]

ترجمه فارسی

گفته می‏شود که تا پیش از قرن سیزدهم هیچ ترجمه‏ای از تورات و انجیل بزبان فارسی موجود نبوده است تا اینکه دانشمندی تبریزی، “دیاتسرون” سریانی را به فارسی برگرداند.

اسفار خمسه نیز نخستین بار در سال ۱۵۴۶ توسط “یعقوب بن یوسف طاووس” که کلیمی و ایرانی بود ترجمه گردید. از این زمان به بعد ترجمه‏هایی ناقص از کتاب مقدس انجام می‏شد و عمدتا عامل این ترجمه‏ها میسیونرهای مسیحی بودند.

در سال ۱۸۱۲ میلادی “هنری مارتین” به کمک “میرزا سید علی خان” در شیراز، عهد جدید را از یونانی و مزامیر را از عبری به فارسی برگرداند. این ترجمه سال‏های بعد به چاب رسید.

در سال ۱۸۴۵ نیز “ویلیام گلن” و “میرزا محمد جعفر شیرازی” ترجمه کامل عهد عتیق را از عبری به پایان رساندند و منتشر ساختند. در سال ۱۸۴۶ کتاب مقدس کامل که شامل ترجمه عهد عتیق توسط گلن و ترجمه عهد جدید مارتین بود، انتشار یافت.

سال‏ها بعد نیاز به تجدید نظر در این ترجمه‏ها احساس شد. لذا رابرت بروس به کمک کاراپت اوهانس و چند تن دیگر با صرف بیست سال وقت این ترجمه را مورد تجدید نظر و اصلاح قرار دادند. حاصل تلاش آنان به صورت کتاب مقدس در سال ۱۸۹۵ منتشر شد.

در سال ۱۹۹۷ نیز انتشارات ایلام با ویرایش جدید این ترجمه را چاب کرد. در سال ۲۰۰۶ هم کار گروهی عظیمی بر آن شد تا ترجمه جدیدی از عهد جدید ارائه کند که در این ترجمه بیشتر بر معنا تکیه گردید.[۱۵]

 

[۱] New Catholic Encyclopedia, (Gale, 2003, 2nd ed.), vol.13, p.760

[۲] آنترمن، الن؛ باورهای و آیین های یهودی، ترجمه رضا فرزین، قم، نرکز مطالعات ادان و مذاهب، ۱۳۸۵، صص ۷۸-۸۰

[۳] تنی، مریل سی؛ معرفی عهد جدید، ترجمه ط میکاییلیان، تهران، انتشارات حیات ابدی، ۱۳۶۲،ج۱ ، ص ۱۸

[۴] میلر، ویلیام مک الوی؛ تاریخ کلیسای قدیم در امپراتوری روم و ایران، ترجمه علی نخستین، تهران، انتشارات اساطیر، ۱۳۸۲، ص ۱۰

[۵] البته این تعداد مستند نیست و بیشتر شبیه روایات افسانه‏ای است.

[۶] پیترز، اف ای؛ یهودیت مسیحیت اسلام، ترجمه حسین توفیقی، قم، دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۳۸۴، ص ۵۶

[۷] The Oxford dictionary of the Christian Church, (Oxford, 1997, 3rd ed.), p. 1710

[۸] پیترز، اف ای؛ پیشین، ص ۷۸-۷۹

[۹] ibid

[۱۰] محمدیان، بهرام و دیگران؛ دایره المعارف کتاب مقدس؛ انتشارات سرخدار، ۱۳۸۱، چاپ اول، ص ۲۶

[۱۱] مک گراث، آلیستر؛ درسنامه الهیات مسیحی، ترجمه بهروز حدادی، قم، دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۳۸۴، ص ۵۰۹

[۱۲] لین، تونی؛ تاریخ تفکر مسیحی، ترجمه روبرت آسریان، تهران، نشروپژوهش فرزان روز، چاپ سوم، ۱۳۸۶، ص ۳۲۴

[۱۳] محمدیان، بهرام و دیگران؛ پیشین، ص ۲۶

[۱۴] الشیخ؛ علی، الصحیح من انجیل المسیح، قم، موسسه الکوثر للمعارف الاسلامیه، ۲۰۰۴، ص ۳۶ – ۳۸

[۱۵] محمدیان، بهرام و دیگران؛ پیشین، ص ۳۲

منبع: سایت پژوهشکده باقر العلوم (علیه السلام)