تورات

نویسنده : محمد ضیاء توحیدی 

تورات در اصل، یک واژه ی عبری (تورا[۱])و به معنی تعلیم می باشد و ترجمه آن به قانون که در برخی منابع ذکر شده، اشتباه می‏باشد.[۲] تورات در اصطلاح خاص آن، به ۵ سِفر (به معنی کتاب) اول عهد قدیم اطلاق می‎شود.این کتابها عبارتند از: پیدایش، خروج، لاویان، اعداد و تثنیه.

البته تورات در اصطلاح یهودی معنای گسترده و عمیقی نیز دارد که بسیار فراتر از این مورد خاص می‏باشد.در این مفهوم، تورات در واقع طرحی است که صانع، مجموعه طبیعت را از روی آن ساخته است و بنابر این، اعتقاد بر آن است که تورات حتی پیش از خلقت جهان نیز وجود داشته است.[۳]

مفاهیم بلند تورات از نگاه عالمان یهودی

در نگاه تلمود، تورات دارای معانی بسیار رفیع و بلند مرتبه‏ای است. ربی[۴] شمعون در این باره اظهار می‏دارد:

«همه ی سخنان تورات، رازهایی عالی و رفیع هستند.هنگامی که تورات به این جهان نازل شد، خود را به لباس های این جهان ملبس کرد وگرنه جهان نمی‏توانست آن را تحمل کند. بنابر این داستان‏های تورات، تنها داستانهای ظاهری هستند».[۵]

در نگاه برخی یهودیان، تورات آن چنان مفاهیم پیچیده و گسترده ای دارد که حتی حضرت موسی نیز از درک بسیاری از آنها عاجز بوده است: «وقتی موسی بالا رفت دید که قدوس متبارک نشسته است و علائم تاگین[۶] بر حروف تورات می‏نگارد.موسی به او گفت: سرور کائنات، چرا چنین می‏کنی؟ او پاسخ گفت کسی هست که پس از چند نسل دیگر به دنیا خواهد آمد، نامش عقیوا بن یوسف است و به کمک علم تفسیر از اندک نشانه‏ای، انبوهی احکام را استخراج خواهد کرد. موسی به او گفت: سرور کائنات، او را به من نشان ده. او پاسخ داد: به عقب برگرد. موسی رفت و در آخر ردیف هشتم نشست ولی نمی‏فهمید که آنها چه می‏گفتند. احساس عجز می‏کرد. وقتی به مسأله‏ی خاصی رسیدند، شاگردان به او (ربی عقیوا) گفتند: ربی، از کجا این را فهمیده‏اید؟ او به آنها گفت: این از قوانین موسی است که از سینا رسیده است. خیالش (خیال موسی) راحت شد».[۷]

محتوای تورات

کتاب تورات گزارشی است از زندگی بنی اسرائیل و احکامی‎که از سوی خداوند برای بنی اسرائیل فرستاده شده است.

سفر پیدایش، چنانکه از نام آن پیداست به تاریخ زندگی بشر می پردازد.این کتاب به تاریخ زندگی نیاکان بنی اسرائیل از آدم تا یعقوب می‎پردازد و بخش قابل توجهی از این کتاب به تاریخ زندگی یعقوب که پدر بنی اسرائیل شمرده می‎شود اختصاص دارد.این کتاب در نهایت با داستان وفات یوسف پایان می‎یابد.

سایر بخشهای تورات نیز همگی به تاریخ زندگی بنی اسرائیل اختصاص دارد اما در این میان کتابهای لاویان و تثنیه، بیش از آنکه جنبه‎ی تاریخی داشته باشد به بررسی و بیان شریعت حضرت موسی می‎پردازد.تقریبا می‎توان با یک دید کلی سفرهای پیدایش، خروج و اعداد را تاریخی و سفرهای لاویان و تثنیه را فقهی دانست.

البته احکام شریعت حضرت موسی اختصاص به این دو سفر ندارد بلکه در جای جای تورات، احکام شریعت به مرور بیان می‎شود.

قوانین شریعت

در یک نگاه کلی، قوانین شریعت موسوی به سه بخش تقسیم می‏شود:

۱- قوانین عبادی که آیینهای پرستش را بیان می‏دارد.

۲- قوانین مدنی و کیفری که به بیان وظائف و تکالیف اجتماعی می‏پردازد.

۳- قوانین اخلاقی که رهنمودهایی در جهت پیشرفت اخلاقی و داشتن یک زندگی مقدس به شمار می‏رود.

قوانین عبادی

قوانین عبادی در آیین یهود، بسیار پیچیده است و بیش از آنکه به امور معنوی بپردازد به امور ظاهری و بیان جزئیات آیینهای عبادی می‎پردازد. این قوانین چنان غرق در امور ظاهری است که برخی از آن به “قوانین تشریفاتی” یاد کرده‏اند.[۸]

به عنوان مثال می‏توان به بابهای ۲۵ تا ۲۸ از سفر خروج اشاره نمود.در این بابها به تفصیل، قوانین ساختن تابوت عهد، خیمه، مذبح و لباس کهانت توضیح داده شده است و جزئی ترین خصوصیات و چگونگی ساخت آنها بیان شده است.بیان جنس ، رنگ ، وزن، طول و عرض، شکل ظاهری و چگونگی اتصال قطعات آنها به یکدیگر، نمونه‏هایی از توجه بیش از حد به ظواهر است.

قوانین مدنی و کیفری

قوانین مدنی، مجموعه‎ی نسبتا گسترده‎ای از دستورات دینی است که به شرح وظایف یهودیان در جامعه می‎پردازد. عمل به قوانین مدنی به عنوان یک ضرورت تلقی شده است و هرگونه تخلف از آنها، مجازاتهای سختی را در بر دارد.[۹]

قتل، ضرب و جرح، سقط جنین، آدم ربایی، قذف، زنا، همجنس بازی، مقاربت با حیوانات، خیانت در امانت، رشوه خواری و شهادت دروغ از جمله مواردی است که در شریعت یهودی تحریم شده است و برای آنها مجازاتهای سختی مقرر شده است.

برای برخی از گناهان، مجازات مرگ در نظر گرفته شده است.لعنت بر پدر و مادر، لواط، جماع با حیوانات، زنا با پدر زن و عروس و زنا با زن شوهردار از این دسته گناهان است.[۱۰]

برای برخی از گناهان نیز مجازات سوزاندن تعیین شده است.به عنوان مثال، ازدواج همزمان با دختر و مادرش از گناهانی است که کیفر آن، سوزاندن می‎باشد.[۱۱] همچنین در مورد دختر کاهنی که مرتکب زنا شود همین مجازات تعیین شده است.[۱۲]

سنگسار کردن نیز یکی از مجازاتهای تعیین شده برای برخی از گناهان است.کار کردن در روز شنبه، تمرد و سرکشی از سخنان پدر و مادر در صورتی که قابل اصلاح نباشد، جادوگری، تسخیر جن، بت پرستی، قربانی کردن برای بتها و زنا با دختری که نامزد دارد، از جمله‎ی گناهانی هستند که مجازات سنگسار برای آنها در نظر گرفته شده است.[۱۳]

قوانین اخلاقی

بخشهای مختلفی از تورات به بیان دستورات اخلاقی می پردازد.در تورات از رذایل اخلاقی نظیر مکر و دروغ، بی انصافی، سخن چینی و کینه‏توزی نهی شده است و در مقابل بر مکارم اخلاقی نظیر محبت به همسایگان و پناه دادن به افراد غریب تأکید شده است.[۱۴]

با این حال، با مراجعه به تورات می‏توان دریافت که گستره عمل به این قوانین اخلاقی تنها در حیطه‏ی قوم یهود می‏باشد.درست به همین دلیل است که یهودیان، نسبت به دشمنان خویش، مرتکب شنیع‏ترین برخوردها می‏شوند و در این زمینه، قوانین اخلاقی به دست فراموشی سپرده می‏شوند.[۱۵]

قتل عام مخالفان و کشتن زنان و کودکان بی گناه در جنگها، دستوراتی الهی (البته به اعتقاد اهل کتاب)است که باید بنی اسرائیل به آن عمل نمایند: «و خداوند مرا گفت: اینک به تسلیم نمودن سیحون و زمین او به دست تو شروع کردم پس بنا به تصرف آن بنما تا زمین او را مالک شوی…و تمام شهرهای او را در آنوقت گرفته مردان و زنان و اطفال هر شهر را هلاک کردیم که یکی را باقی نگذاشتیم».[۱۶]

نویسنده تورات

در نگاه یهودیت سنتی، حضرت موسی نویسنده ی واقعی تورات شمرده می شود[۱۷]و یهودیان راست کیش هیچگونه تردیدی را در این مورد نمی پذیرند.[۱۸]بزرگان کلیسای اولیه همچون ایرنئوس، ترتولیان، کلمنت و جروم نیز به پیروی از عالمان یهودی معتقد بودند کتاب تورات توسط شخص حضرت موسی نگاشته شده است. به اعتقاد این گروه، تورات در حمله‎ی نبوکد نصر (بخت النصر) سوزانده شد اما عزرا آن را با الهام الهی به صورت کامل و دقیق باز نویسی نمود.[۱۹]

البته دیدگاه سنتی ریشه در کتاب مقدس دارد چرا که هم در تورات و هم در انجیلها، از این مجموعه به عنوان کتاب موسی یاد شده است.[۲۰]

امروزه این عقیده سنتی، مردود شناخته شده است و شاید کمتر دانشمندی را بتوان یافت که تورات کنونی را نوشته ی حضرت موسی بداند.[۲۱]

با مطالعه در منابع یهودی می توان دریافت که تردید در مورد نویسنده تورات، برای اولین بار از سوی ابراهیم ابن عزرا، دانشمند یهودی قرن ۱۲ میلادی اظهار شده است. وی در تفسیر خویش بر سفر تثنیه به صورت رمز گونه به نقد سندی تورات می‎پردازد:

« آن طرف اردن…اگر چنان باشد که رمز دوازده را بدانی…علاوه، موسی تورات را نوشته…در آن وقت کنعانیان در آن زمین بودند… در کوه خدا به او وحی می‎شود… سپس تخت خواب او، تخت آهنین او را نظاره کن؛ بنابر این تو حقیقت را خواهی دانست ».

جملات رمز گونه ی ابن عزرا تا قرنها در پس پرده باقی ماند تا آنکه در قرن هفدهم میلادی، باروخ اسپینوزا، فیلسوف و دانشمند بزرگ یهودی کمر همت به رمز گشایی سخنان ابن عزرا بست و پرده از حقیقتی سترگ برداشت.

افزون بر نقدهای ابن عزرا، خود نیز اشکالات دیگری را مطرح ساخت و ثابت نمود که تورات موجود، نمی تواند نوشته حضرت موسی باشد.[۲۲]

او منکر وحیانی بودن تورات گردید و هر گونه سرشت الهی آن را انکار نمود.با ورود به قرن نوزدهم، طیف گسترده ای از یهودیان روشنفکر به تبعیت از اسپینوزا منکر جایگاه ویژه و الهی تورات (تورات کنونی) گردیدند.[۲۳]

منابع تورات

امروزه دانشمندان، با تتبع و مطالعات دقیق در کتاب مقدس دریافته‏اند که تورات برگرفته از چند منبع متفاوت می‏باشد.

برای اولین بار دانشمندی فرانسوی به نام ژان آستروک[۲۴] که در قرن نوزدهم میلادی می‏زیست، با دقت و تأمل در تورات دریافت که اسفار خمسه[۲۵]نمی تواند دارای منبع واحدی بوده باشد.او اظهار داشت که حضرت موسی، در نگارش کتاب تورات از دو منبع متفاوت استفاده نموده است.[۲۶]پس از آستروک دانشمندان دیگر با توسعه و بسط نظریه وی، به این نکته دست یافتند که تورات احتمالا برگرفته از چهار منبع متفاوت می باشد.از نگاه این دانشمندان، تورات که در قرن پنجم پیش از میلاد (توسط فردی نامعلوم[۲۷])نگاشته شده، برگرفته از این منابع می‏باشد:

۱٫منبع یهوه‏ای[۲۸]: این منبع که از آن با عنوان اختصاری Y[29] یاد می‏شود به سالهای ۹۵۰ تا ۸۵۰ قبل از میلاد باز می‏گردد. بخشهایی از تورات که برگفته از این منبع است دارای ویژگهایی است، از جمله آنکه در مورد خداوند همواره از نام یهوه استفاده شده است.

۲٫منبع الوهیمی[۳۰]: این منبع که برای آن، عنوان اختصاری E به کار برده می‏شود احتمالا بین ۸۵۰ تا ۷۵۰ قبل از میلاد پدید آمده است. ویژگی این منبع آن است که در مورد نام خداوند معمولا از نام الوهیم استفاده می‏کند.

3. منبع تثنیه‏ای[۳۱]: نام اختصاری این منبع، D است و تاریخ نگارش آن به قرن هفتم پیش از میلاد باز می‏گردد.

۴٫منبع کاهنی[۳۲]: نام اختصاری این منبع، P است و احتمالا به سالهای ۵۰۰ تا ۴۵۰ قبل از میلاد باز می‏گردد.[۳۳]

علت این نظریه پردازی که البته از دلایل قابل قبولی نیز برخوردار می باشد آن است که مطالعه تورات به روشنی نشانگر آن است که بخشهای مختلف آن از لحاظ سبک نگارش، نوع کلمات به کار رفته و ادبیات آن با یکدیگر متفاوت می‏باشد.این تفاوتها آن چنان زیاد است که کمتر کسی می‏تواند باور کند که این سبکها و ادبیاتهای مختلف در منبع یگانه‏ای وجود داشته باشد و می‏بایست هر بخش را برگرفته از منبعی که کاملا متفاوت با دیگر منابع است دانست.

البته برخی از دانشمندان، تعداد منابع را بیش از چهار، دانسته‏اند. برخی منبع E را به دو بخش E1 و E2 تقسیم نموده‏اند؛ همچنانکه برخی نیز منبع P را به دو بخش مجزای P1 و P2 تقسیم نموده‏اند و برای این نظریه خود نیز شواهدی را ذکر نموده‏اند.[۳۴]

مطلب مرتبط :

تورات در منابع اسلامی

 

 

[۱] – תּוֹרָה

[۲] – Encyclopaedia Judaica, (Gale, 2007, 2nd ed.), vol.10, p.39

[۳] – آنترمن، الن؛ باورها و آیینهای یهودی؛ ترجمه رضا فرزین، انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، چاپ اول، ۱۳۸۵ه‏ش، ص ۵۱

[۴] – به معنی استاد من. واژه‏ای است که در مورد عالمان یهودی و به طور مشخص در خصوص معلمان تورات شفاهی به کار می‏رود.

[۵] – پیترز، اف ئی؛ یهودیت مسیحیت و اسلام؛ حسین توفیقی، انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان ومذاهب، ۱۳۸۴ه‏ش، ج ۳، ص ۱۳۳ – ۱۳۴

[۶] – علامتهایی شبیه اعراب که در عرفان قبالا بر رمزی بودن آنها تأکید شده است.

[۷] – آنترمن، الن؛ پیشین؛ ص ۷۰

[۸] – محمدیان، بهرام و دیگران؛ دایره المعارف کتاب مقدس؛ انتشارات روز نو، ۱۳۸۰ه‏ش، چاپ اول، ص ۳۹۶

[۹] – به عنوان مثال رک: تثنیه ۲۱: ۱۸ – ۲۱ و ۲۲: ۲۰ – ۲۱ و ۲۵: ۱۱ – ۱۲، اعداد ۱۵: ۳۲ – ۳۶، لاویان ۲۰: ۲۷ و…

[۱۰] – لاویان ۲۰: ۹ – ۱۶ و تثنیه ۲۲: ۲۲

[۱۱] – لاویان ۲۰: ۱۴

[۱۲] – لاویان ۲۱: ۹

[۱۳] – اعداد ۱۵: ۳۲ – ۳۶، لاویان ۲۰: ۱، تثنیه ۲۱: ۱۸ – ۲۱، تثنیه ۱۷: ۲ – ۵، لاویان ۲۴: ۱۴ و ۲۳، لاویان ۲۰: ۲۷، تثنیه ۲۲: ۲۳ – ۲۴

[۱۴] – لاویان، باب ۱۹

[۱۵] – روشن است که منظور از تورات، تورات کنونی و موجود است که از نگاه مسلمانان فاقد اعتبار می‏باشد. افزون بر روایات معتبر اسلامی، بسیاری از مطالب موجود در تورات با تعالیم اسلامی ناسازگار است. تعالیم تورات در مورد خداوند و پیامبران الهی از این قبیل است.

[۱۶] – تثنیه ۲: ۳۱ – ۳۴

[۱۷] – پیترز، اف ئی؛ پیشین؛ ص ۴۴ – ۴۵

[۱۸] – آنترمن، الن؛ پیشین؛ ص ۶۹

[۱۹] – الدکتور القس یوسف خلیل، صموئیل؛ المدخل الی العهد القدیم؛ دارالثقافه المسیحیه، ۱۹۹۳م، ص ۷۳

[۲۰] – تثنیه ۳۱: ۹، مرقس ۱۲: ۲۶

[۲۱] – در مورد تاریخ نگارش تورات موجود، اظهار نظرهای متفاوتی وجود دارد. اما حتی دانشمندان سنتی نیز تاریخ احتمالی نگارش این کتاب را قرن پنجم پیش از میلاد دانسته‏اند. ر.ک: میشل، توماس؛ کلام مسیحی؛ ترجمه حسین توفیقی، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۳۸۷ه‏ش، چاپ سوم، ص ۳۲

[۲۲] – اسپینوزا، باروخ؛ مصنف واقعی اسفار پنج گانه؛ ترجمه علیرضا آل‏بویه در: فصل نامه هفت آسمان، شماره ۱

[۲۳] – Encyclopaedia Judaica, vol.10, p.43

[۲۴] – Jean Astruc

[۲۵] – نام دیگر تورات که اشاره به پنج سفری (به معنی کتاب) است که تورات موجود، از آنها تشکیل شده است.

[۲۶] – از نگاه یهودیان و مسیحیان سنتی، تورات کتابی است که حضرت موسی آن را نگاشته است.

[۲۷] – اگرچه برخی خواسته‏اند بازنویسی تورات را به عزرا نسبت دهند اما این مسأله فاقد دلیل معتبر است و به همین دلیل، دانشمندان بر آنند که این کتاب در قرن پنجم پیش از میلاد و توسط نویسنده‏ای ناشناس به قلم تحریر در آمده است. ر.ک: میشل، توماس؛ پیشین.

[۲۸] – The Yahwist Narrative

[۲۹] – برخی نیز نام اختصاری این منبع را J ذکر می‏نمایند.

[۳۰] – The Elohist Narrative

[۳۱] – The Deuteronomist Document

[۳۲] – The Priestly Document

[۳۳] – یوسف خلیل، الدکتور القس صموئیل؛ المدخل الی العهد القدیم؛ دارالثقافه المسیحیه، ۱۹۹۳م، ص ۷۳ – ۷۵

[۳۴] – پیشین، ص ۷۵

منبع: سایت پژوهشکده باقر العلوم (علیه السلام)