زن

نویسنده : محمد ضیاء توحیدی 

بررسی جایگاه زن در کتاب مقدس تا چندی پیش، فاقد اهمیت بود چه اینکه در جوامع غربی، نگاه بسیار منفی­ای نسبت به زنان وجود داشت.به عنوان مثال در قرن ششم و در کشور فرانسه کنفرانسی تشکیل شد تا به این موضوع پرداخته شود که آیا زنان اصولا انسان هستند یا خیر.[۱]صرف نظر از عامه مردم، عالمان مسیحی نیز در تحقیر زنان، گوی سبقت را از یکدیگر ربوده و با تندترین عبارات، زنان را خطاب می­ساختند.”ترتولیان”زنان را دروازه ورود شیطان و مقصر اصلی در مصلوب شدن حضرت عیسی می­شمرد.[۲] “یوحنای زرین­دهان” بر آن بود که در میان تمام جانوران، موجودی زیانبارتر از زن وجود ندارد.[۳] “قدیس آگوستین” زنان را موجوداتی می­دانست که از بدی تغذیه می­کنند و راه هر گونه فساد اخلاق هستند[۴] و “توماس آکویناس” جنس زن را مذکری می­دانست که از مسیر خود منحرف شده است.[۵]

روشن است که در چنین فضایی، هرگز جایی برای بررسی کرامت زن و جایگاه وی در کتاب مقدس وجود نخواهد داشت.توجه به حقوق زنان در عصر مدرنیته، بسیاری از رهبران کلیسا را به واکاوی و بررسی دقیق­تر متون مقدس وادار ساخت و پس از قرنها، توجه به این مسأله به عنوان یک مسأله ویژه الهیاتی، اهمیت خاص خود را یافت.

برخی از عالمان مسیحی برای اولین‏بار از حقوق برابر زنان سخن به میان آوردند و حتی در برخی از کلیساها با اخذ نگرشی جدید به کتاب مقدس، زنان را به مناصب کلیسایی نیز منصوب نمودند.در مقابل برخی نیز معتقد به آشتی­ناپذیری کتاب مقدس با مسأله حقوق زنان گردیده و کتاب مقدس را مدافع بی­چون و چرای مرد سالاری دانستند.[۶]

از آنجا که بسیاری، معتقد به تفاوت جایگاه زن در عهد قدیم و عهد جدید هستند، ما هر یک از این دو مجموعه را به صورت جداگانه مورد بررسی قرار خواهیم داد.

جایگاه زن در عهد عتیق

شاید بتوان، ریشه بسیاری از زن ستیزی­های رهبران یهودیت و مسیحیت را در متون مختلف عهد عتیق یافت چه اینکه با نگاه کلی به کتابهای این مجموعه می­توان دریافت که زنان به عنوان منشأ انحرافات تلقی شده­اند.

اولین نگاه منفی نسبت به زنان را در بخشهای آغازین کتاب مقدس و در کتاب پیدایش باید جست.طبق گزارش کتاب مقدس، خداوند پس از خلق آدم او را در باغ عدن جای داد. سپس در حالی که وی در خواب بود، یکی از دنده­هایش را گرفت و از آن حوا را پدید آورد.

خداوند به آدم دستور داد تا از درخت معرفت که در وسط این باغ قرار داشت استفاده نکند اما مار حوا را فریب داد.حوا میوه­ی این درخت را خورد و آدم را نیز به خوردن آن ترغیب نمود.در این داستان آمده است که آدم، هنگامی که از سوی خداوند به خاطر این خطا، توبیخ گردید، همسرش را به عنوان مقصر اصلی معرفی نمود.[۷]

از این پس زنان همواره به عنوان عنصر اغواگر معرفی می­شوند.در جایی زن به عنوان نماد شرارت معرفی می­شود.[۸]ایزابل همسرش اخاب را اغوا می­کند.[۹]دو دختر لوط، به پدر خویش شراب نوشانده و با وی همبستر می­شوند[۱۰]و در جایی دیگر، زنان سلیمان، وی را به کفر و ارتداد می­کشانند.[۱۱]

اینها نمونه­هایی از نگاه منفی عهد عتیق به جنس زن است؛ نگاهی که زنان را همواره به عنوان منشأ فساد و فتنه معرفی می­نماید.

این نگرش را در احکام شرعی نیز می­توان یافت.زنان در طول ایام عادت ماهیانه خویش نجس شمرده می­شوند.در این ایام، هر گونه لمس زنان موجب ناپاکی می­گردد.بستر زن و هر جایی که زن در آنجا نشسته نجس است و حتی اگر کسی آن را لمس کند تا شامگاه ناپاک خواهد بود.[۱۲]

افزون بر این موارد، مسأله فروش دختر به عنوان کنیز[۱۳]، از برخوردهای تحقیرآمیز نسبت به زنان شمرده می­شود.همچنین، زنان به عنوان کسانی که از حکمت، بهره ای نبرده­اند معرفی می­شوند.

سلیمان، در کتاب جامعه، پس از آنکه به بیان ویژگیهای حکمت می­پردازد، از کم بودن افراد حکیم گلایه می­کند.وی در نهایت اظهار می­دارد: «یک مرد از هزار یافتم اما از جمیع آنها زنی نیافتم».[۱۴]

مطالعه و بررسی این بخشها می­تواند روشنگر علت دعای مردان یهودی باشد که می­بایست هر روزه خدا را به خاطر اینکه آنان را زن نیافریده، شکر نمایند.[۱۵]

جایگاه زن در عهد جدید

با مطالعه عهد جدید و به خصوص انجیلها می­توان به نگرشی کاملا متفاوت دست یافت.علی رغم آنکه زنان در عصر حضرت عیسی از جایگاه قابل توجهی در جامعه برخوردار نبودند[۱۶] اما آن حضرت هرگز نگاه تبعیض آمیز جامعه را اعمال نمی­نمود.

آنگونه که از انجیلها بر می­آید حضرت عیسی، زنان را نیز بسان مردان به حضور خویش می­پذیرفت و زنان نیز همانند مردان به خدمت وی مشغول بودند.[۱۷]

مسیح در زمان اقامتش در بیت عنیا در خانه زنی به نام مرتاه اقامت داشت.[۱۸]مرتاه و خواهرش مریم به خدمت عیسی می­پرداختند و زمانی که برخی شاگردان، مریم را به خاطر شستشوی پاهای عیسی با عطری گرانبها سرزنش نمودند، آن حضرت کار مریم را ستوده و به تجلیل وی پرداخت.[۱۹]

برخوردهای حضرت مسیح با زنان، همواره به عنوان شاهدی بر نگرش مثبت و آزاد­اندیشانه آن حضرت نسبت به زنان تلقی گردیده است.[۲۰]

برخی با اشاره به این نکته که حضرت عیسی، تنها مردان را به عنوان رسول برگزید معتقد به نگاه متفاوت حضرت عیسی نسبت به زنان شده­اند[۲۱] اما این مسأله از نگاه برخی مسیحیان قابل پذیرش نیست.

هانس کونگ، دانشمند و الهی دان بزرگ معاصر بر آن است که زنان نیز به عنوان رسول حضرت مسیح انجام وظیفه می­نموده­اند.از نگاه وی تنها در زمان نگارش انجیل لوقا بود که عنوان رسول به صورت مشخص در مورد دوازده شاگرد خاص به کار رفت اما در زمان مسیح، تفاوتی میان مردان و زنان نبوده و آنان نیز عهده­دار این مسئولیت بوده­اند.[۲۲]

سایر بخشهای عهد جدید

افزون بر انجیلها، در بخشهای دیگری از عهد جدید نیز می­توان نگرش مثبت و شاید به دور از تبعیض نسبت به زنان را مشاهده نمود.در رساله پطرس زنان در کسب فیض، همپایه مردان تلقی شده­اند و بی­احترامی به آنان موجب قبول­نشدن دعا دانسته شده است.[۲۳] پولس نیز در رساله به غلاطیان، نام زنان را در کنار مردان ذکر کرده و رتبه و جایگاه آنها در ایمان را یکسان می­شمارد.[۲۴]او مردان را به محبت­کردن به زنان دعوت می­کند و آن دو را همدوش یکدیگر می­خواند.[۲۵]

پولس و زنان

اگر چه در عباراتی چند، پولس عبارات ملایم و گاه احترام­آمیزی را نسبت به زنان اظهار داشته است اما مراجعه به سایر نوشتجات وی، نگاه تبعیض آمیز و منفی­انگارانه وی به زن را آشکار می­سازد.

وی در اولین گام، همان نگرش عهد عتیق را مطرح می­سازد.او با خاطر­نشان کردن داستان آدم و حوا، از زنان می­خواهد تا از تعلیم دادن پرهیز نمایند زیرا این زن بوده که برای اولین بار، فریب شیطان را خورده است.[۲۶]

او از برتری بی­چون و چرای مردان بر زنان سخن می­راند[۲۷]و در جای دیگر اظهار می­دارد که زنان برای مردان آفریده شده­اند.[۲۸]وی به زنان دستور می­دهد که سر خویش را در کلیسا بپوشانند و مردان را از این کار منع می­نماید.علت این دستور آن است که مردان صورت و جلال خدا هستند اما زنان چنین نیستند و جلال مردان شمرده می­شوند.[۲۹]

تعابیر پولس، وی را آماج خشم و غضب زنان قرار داده است.[۳۰]به نظر می­رسد، نگرش تند و زننده برخی از رهبران مسیحی نسبت به جنس زن را (که پیشتر به آن اشاره نمودیم)بتوان برگرفته از تفکرات پولس (که البته تا حدود زیادی ریشه در عهد عتیق دارد) دانست.

 

[۱] – گری، بنوات؛ زنان از دید مردان؛ ترجمه محمد جعفر پوینده، انتشارات جامی، ۱۳۷۷ش، ص ۸

[۲] – دوبووار، سیمون؛ جنس دوم؛ ترجمه قاسم صنعوی، انتشارات توس، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص ۱۵۹

[۳] – پیشین، ص ۱۵۹

[۴] – پیشین، ص ۲۸ و ص ۱۶۸

[۵] – دورانت، ویل؛ تاریخ تمدن، ترجمه ابوطالب صارمی و دیگران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۷۸ ه ش. چاپ ششم، ج ۴، ص ۱۳۱۱ و دوبووار، سیمون؛ پیشین؛ ص ۱۹ و ۱۵۹

[۶] – وان وورست، رابرت ای؛ مسیحیت از لابلای متون؛ ترجمه جواد باغبانی و عباس رسول­زاده، انتشارات موسسه امام خمینی، ۱۳۸۴ ش، چاپ اول، ص ۴۶۸، ۴۹۸ و ۵۱۴

[۷] – پیدایش، بابهای ۲ و ۳

[۸] – زکریا ۵: ۷ – ۸

[۹] – اول‌ پادشاهان‌ ۲۱: ۲۵

[۱۰] – پیدایش ۱۹: ۲۰ – ۳۸

[۱۱] – اول پادشاهان ۱۱: ۳ – ۴

[۱۲] – لاویان ۱۵: ۱۹- ۲۴

[۱۳] – خروج ۲۱: ۷

[۱۴] – جامعه ۷: ۲۸

[۱۵] – سالتز، آدین اشتاین؛ سیری در تلمود؛ ترجمه باقر طالبی دارابی، مرکز مطالعات ادیان و مذاهب، ۱۳۸۳ش، چاپ اول، ص ۲۰۶ و دوبووار، سیمون؛ پیشین؛ ص ۲۷ و دورانت، ویل؛ پیشین؛ ص ۴۸۶

[۱۶] – کونگ، هانس؛ زن در مسیحیت؛ ترجمه طیبه مقدم و حمید بخشنده، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۳۸۹ش، چاپ اول، ص ۱۸

[۱۷] – مرقس ۱۵: ۴۰ – ۴۱ و لوقا ۸: ۲ – ۳

[۱۸] – مرقس ۱۰: ۳۸

[۱۹] – مرقس ۱۴: ۳ – ۹ و یوحنا ۱۲: ۳

[۲۰] – منسکی، ورنر و دیگران؛ اخلاق در شش دین جهان؛ ترجمه محمد حسین وقار، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۸ش، چاپ اول، ص ۳۸۳

[۲۱] – وان وورست، رابرت ای؛ پیشین؛ ص ۵۲۳

[۲۲] – کونگ، هانس؛ پیشین؛ ص ۱۹ – ۲۰

[۲۳] – اول پطرس ۳: ۷

[۲۴] – غلاطیان ۳: ۲۸

[۲۵] – افسسیان ۵: ۲۵ – ۳۱

[۲۶] – اول تیموتاؤس ۲: ۱۲ و ۱۴

[۲۷] – اول قرنتیان ۱۱: ۳ و افسسیان ۵: ۲۳

[۲۸] – اول قرنتیان ۱۱: ۹

[۲۹] – اول قرنتیان ۱۱: ۷

[۳۰] – منسکی، ورنر و دیگران؛ پیشین؛ ص ۳۸۳

منبع: سایت پژوهشکده باقر العلوم (علیه السلام)