کلیسای اتیوپی

نویسنده : محمد ضیاء توحیدی

 

عموم کلیساهای مسیحی، در مورد اینکه عمل به شریعت حضرت موسی، لازم نیست با یکدیگر اتفاق نظر دارند. از نگاه آنان، شریعت مربوط به دوران پیش از حضرت مسیح بوده است و عمل کردن به شریعت برای مسیحیان، ضرورتی ندارد.

مسیحیان با استناد به بخشهایی از عهد جدید، از جمله رسالات پولس و کتاب اعمال رسولان (نوشته لوقا، شاگرد پولس)، بر این باورند که عمل کردن به شریعت پس از مصلوب شدن حضرت مسیح، برای آنان لزومی ندارد چرا که پولس چنین تعلیم داده است: «لکن الحال بدون شریعت، عدالت خدا ظاهر شده است»[۱] و حتی در جای دیگر، انجام دستورات و قوانین شریعت را در تضاد با ایمان مسیحی دانسته است: «اینک من پولس به شما می گویم که اگر مختون شوید، مسیح برای شما هیچ نفعی ندارد».[۲]

بر همین اساس، مسیحیان در طول تاریخ، هرگز خویشتن را موظف به انجام دستورات شریعت نمی­دانسته­اند.

با این حال، تاریخ گواه آن است که برخی از مسیحیان اولیه که ما امروزه آنان را به نام ابیونی­ها می­شناسیم، در این مسأله با پولس مخالف بوده­اند. آنها هرگز تعالیم پولس را نپذیرفته بودند و همانند حضرت عیسی و شاگردانش بر انجام شریعت موسوی، تأکید می­ورزیدند.[۳]

این خط فکری، بعدها (البته با برخی تفاوتها) در کلیسای ارتدوکس اتیوپی دنبال گردید و پیروان این کلیسا نیز همان روش مسیحیان عصر حضرت عیسی را دنبال کردند. در این مجال، به اختصار به تاریخ پیدایش کلیسای اتیوپی و همچنین ویژگیهای عقیدتی و عملی آنان خواهیم پرداخت.

مسیحی شدن مردم اتیوپی (حبشه) و پیدایش کلیسای ملی در این کشور

در کتاب اعمال رسولان[۴] می­توان اولین گرایش اهالی اتیوپی، به مسیحیت را یافت. در این کتاب، داستان تعمید یکی از مردم اتیوپی توسط فیلیپ حواری ذکر شده است که به نظر می­رسد نقطه آغاز پیدایش مسیحیت در میان مردم این سامان بوده است.[۵]

گسترش و توسعه مسیحیت در میان مردم اتیوپی، برای اولین بار در قرن چهارم میلادی صورت پذیرفت. در این زمان دو برادر از اهالی شهر صور[۶] به نامهای قدیس فرومنتیوس[۷] و آیدسیوس[۸] به این منطقه وارد شده و به تبلیغ آیین مسیحیت پرداختند.

آنها موفق گردیدند تا نظر مساعد ازانا[۹] پادشاه آکسوم (پادشاهی قدرتمندی در شمال اتیوپی) را جلب کنند و بدین وسیله اجازه تبشیر دین مسیحیت را در این منطقه دریافت کنند.[۱۰]

فعالیتهای این دو برادر موفقیت آمیز بود و در نیمه همین قرن، کلیسای ملی اتیوپی تأسیس گردید.[۱۱]

در پی این موفقیتها، فرومنتیوس توسط آتاناسیوس پاتریارک وقت اسکندریه، به عنوان اولین اسقف این کشور تقدیس و دستگذاری گردید.[۱۲]

در ادامه و در پایان قرن پنجم میلادی، نه تن از راهبان کشور سوریه (که احتمالا مونوفیزیت[۱۳] بوده­اند)، رهبانیت را در این منطقه گسترش داده و اقدام به ترجمه کتاب مقدس به زبان گییز[۱۴] کردند.[۱۵]

تنها پس از گذشت سه قرن از تأسیس این کلیسا و در پی فعالیت مونوفیزیتها، آنها به کلیسای اسکندریه پیوسته و دیدگاه این کلیسا را در امور اعتقادی پذیرا شدند.[۱۶]

آنها همگام با کلیسای قبطی مصر، آموزه مطرح شده از سوی شورای کالسدون (۴۵۱٫م) که می­گفت مسیح دارای یک شخصیت و دو طبیعت است را رد کرده و اعتقاد مونوفیزیت­ها را پذیرفتند. بر اساس اعتقاد مونوفیزیت­ها، مسیح تنها دارای طبیعت خدایی بوده است و بنابر این وجود سرشت و طبیعت انسانی در حضرت عیسی از سوی آنها مردود اعلام گردید.[۱۷]

در قرن هفتم میلادی و پس از به تسخیر در آمدن اتیوپی توسط مسلمانان، ارتباط مسیحیان این منطقه با دیگر همسایگان مسیحی تا مدتها قطع گردید. احتمالا همین مسأله زمینه را برای تغییر و دگرگونی اعتقادی آنها فراهم کرد و آنها به مرور، تلفیقی از عقاید مختلف را در زمینه امور ایمانی پذیرا گردیدند.[۱۸]

بعدها ارتباط کلیسای اتیوپی با دیگر مسیحیان، از طریق دیر راهبان اتیپوپیایی در اورشلیم، برقرار گشته و حفظ گردید.

در ابتدای قرن دوازدهم میلادی، پاتریارک اسکندریه که همچنان رهبر دینی مسیحیان اتیوپی شمرده می­شد، راهبی از قبطی­های مصر را به منصب “ابونا”[۱۹] در کلیسای اتیوپی منصوب کرد. البته این انتصاب چندان خوشایند مسیحیان این منطقه نبود و زمینه را برای رقابت و چشم و هم چشمی میان رهبانیت قدرتمند اتیوپی و ابونای جدید، به وجود آورد.[۲۰]

مسیحیان این سامان، به مرور زمان به فکر کسب استقلال خویش افتادند اما کلیسای قبطی مصر با شدت با این مسأله مبارزه می­کرد و با تمام قوا سعی بر نگه داشتن این کلیسا تحت سیطره خویش داشت.

نهایتا مقاومت کلیسای قبطی در زمان باسیل[۲۱] که یک ابونای محلی اتیوپی بود با شکست مواجه گردید و در سال ۱۹۵۹ کلیسای پاتریارکی مستقل و خودگردان اتیوپی تأسیس گردید.[۲۲]

کلیسای ملی اتیوپی در عصر حاضر

آمارها نشان از آن دارد که این کلیسا در پایان قرن بیستم میلادی، دارای حدود بیست میلیون پیرو بوده است و از این نظر، مسیحیت مهمترین دین این کشور محسوب می­شود. البته اسلام و برخی از دیگر ادیان نیز در این کشور دارای جایگاهی یکسان با مسیحیت هستند و جزء ادیان رسمی این کشور محسوب می­شوند.

از ویژگی­های مسیحیت اتیوپی، رواج و شیوع رهبانیت در این کلیسا است. در این کشور هر منطقه­ای دارای مدرسه کلیسایی خاص خود است. این مدارس از منظر فرهنگی تا پیش از سال ۱۹۰۰ میلادی نقشی بسیار مهم را در عرصه فرهنگی ایفا می­کرده­اند چرا که تا این زمان، این مدارس یگانه اماکن فرهنگی این کشور بوده­اند. امروزه مدارس مهم الهیاتی مسیحیان این کشور در آدیس آبابا و هارر[۲۳] قرار دارد.

ناگفته نماند که این کلیسای افزون بر اتیوپی، در کشورهای اریتره، جامائیکا و گاینا[۲۴] نیز دارای پیروانی است.[۲۵]

مقامات روحانی

در این کلیسا دو مقام روحانی وجود دارند که عبارتند از کشیش و دیکون[۲۶]. دو مقام روحانی فوق، عهده دار انجام امور دینی هستند. همچنین در این کلیسا منصب دیگری به نام “دبترا”[۲۷] نیز وجود دارد که البته در ردیف مقامات روحانی به شمار نمی­آید. دبتراها عهده­دار نواختن موسیقی و اجرای حرکات موزون و رقصهای مذهبی هستند که از جمله آیینهای و مراسم دینی کلیسایی به شمار می­آید. این منصب همچنین عهده دار طالع بینی، کتابت (منشی گری) و اموری از این قبیل است.[۲۸]

کتاب مقدس و زبان عبادی

پیروان این کلیسا کتاب مقدس را به عنوان مرجع ایمانی خویش پذیرفته­اند. آنان برای کتابهای عهد عتیق اهمیت ویژه­ای قائلند و کتابهای اپوکریفایی عهد قدیم را نیز معتبر شمرده و آنها را به عنوان بخشی از کتاب مقدس خویش قرار داده­اند. [۲۹]

از جمله کتابهای اپوکریفایی مورد قبول این کلیسا، کتاب اینوخ[۳۰] است که آن را تنها در کتاب مقدس کلیسای اتیوپی، می­توان یافت و سایر فرقه­های ارتدوکس، آن را نپذیرفته­اند.[۳۱]

کتاب مقدس آنان (و همچنین کتابهای دعا) تا قرن نوزدهم، به زبان گییز که زبان رسمی دینی در این کلیسا بود نگاشته شده بود اما از این زمان به بعد، این کتابها به زبان آماریک[۳۲] که زبان متداول و جدید کشور اتیوپی است ترجمه گریدند.[۳۳]

آیین­های کلیسایی

کلیسای ارتدوکس اتیوپی عید تیمکت[۳۴] (اپیفانی[۳۵] یا تجلی عیسی، روزی که به اعتقاد مسیحیان، سه مجوس از مشرق­زمین به زیارت عیسای کودک شتافتند) را در روز ۱۹ ژانویه برگزار می­کنند و آن را به عنوان یکی از بزرگترین اعیاد، گرامی می­دارند.[۳۶]

آنها این روز را به عنوان روز تعمید و تقدیس حضرت عیسی بر پا می­دارند. احترام و تکریم تابوت عهد نیز که در میان پیروان این کلیسا از جایگاه خاصی برخوردار است در همین روز انجام می­پذیرد.

در این کشور هر کلیسایی دارای یک تابوت است که آن را نمادی از تابوت عهد می­دانند؛ تابوتی که به اعتقاد آنان در دست آنها و در آکسوم[۳۷] در کلیسای “مریم مقدس صهیون”[۳۸] واقع است.[۳۹]

ویژگی­های اعتقادی و عملی پیروان این کلیسا

مسیحیان کلیسای اتیوپی ارتباطی وثیق با خصایص و ویژگیهای یهودیت دارند و همین نکته، نقطه تمایز آنها با کلیساهای قبطی است. آنها شخصیتهای عهد عتیق را تکریم کرده و در زمره مقدسان بر می­شمارند (در حالی که در دیگر کلیساهای مسیحی، قدیس عنوانی است که تنها در مورد برخی از بزرگان مسیحیت به کار می­رود) و بسیاری از قوانین مربوط به طهارت و خوراکی­ها در عهد عتیق را مراعات می­کنند.[۴۰]

آنان همانند یهودیان معتقد به حرمت کار کردن در روز شنبه هستند و این روز را (به همراه روز یکشنبه) مقدس می­شمارند. استنکاف از خوردن و روزه­های سخت و طاقت­فرسا نیز در این کلیسا معمول است.[۴۱]

آنها همچنین ختنه پسران را که یک سنت یهودی بوده حفظ کرده­اند و کودکانشان را قبل از تعمید ختنه می­کنند. در مورد تعدد زوجات نیز آنها همان دیدگاه عهد عتیق را اخذ کرده و آن را جایز می­شمارند.[۴۲]

 

[۱] – رومیان ۳: ۲۱

[۲] – غلاطیان ۵: ۲

[۳] – الخضری، الدکتور القس حنا جرجس؛ تاریخ الفکر المسیحی؛ دارالثقافه، بی‏تا، ج ۱، ص ۴۰۵ و کرنز، ارل. ای؛ سرگذشت مسیحیت در طول تاریخ؛ ترجمه آرمان رشدی، انتشارات ایلام، ۲۰۰۸م، ص ۹۹

[۴] – اعمال رسولان ۸: ۲۶ – ۴۰

[۵] – K. Flinn, Frank, Encyclopedia of Catholicism, (Facts on File, New York, 2007), p.260

[۶] – Tyre

[۷] – St. Frumentius

[۸] – Aedesius

[۹] – Ezana

[۱۰] – Britannica Encyclopedia of World Religions, (Encyclopedia Britannica INC, 2006), p.335

[۱۱] – مولند، اینار؛ جهان مسیحیت؛ ترجمه محمد باقر انصاری و مسیح مهاجری، انتشارات امیر کبیر، ۱۳۸۱ه‏ش، چاپ دوم، ص ۸۲

[۱۲] – Gordon Melton, J., Encyclopedia of American Religions, (Gale, 2003, 7th ed.), p.57

[۱۳] – Monophysites. برگرفته از کلمه­ای یونانی به معنی “یک طبیعت”. K. Flinn, Frank, ibid

[۱۴]- Ge’ez. شاخه­ای از زبانهای سامی که زبان محلی مردم اتیوپی بوده است.

[۱۵] – Britannica Encyclopedia of World Religions, ibid

[۱۶] – مولند، اینار؛ پیشین

[۱۷] – K. Flinn, Frank, ibid

[۱۸] – Britannica Encyclopedia of World Religions, ibid

[۱۹] – Abuna (کلمه­ای عربی و به معنی “پدر ما”) عنوانی بود که مسیحیان این سامان، به مطران (= اسقف اعظم) اطلاق می­کردند.

[۲۰] – Cross, F. L. (ed.), The Oxford dictionary of the Christian Church, (Oxford, 1997, 3rd ed.), p.566 and Britannica Encyclopedia of World Religions, p.336

[۲۱] – Basil

[۲۲] – Cross, F. L. (ed.), ibid and Britannica Encyclopedia of World Religions, ibid

[۲۳] – Harer

[۲۴] – Guyana. کشوری در آمریکای جنوبی

[۲۵] – Britannica Encyclopedia of World Religions, ibid

[۲۶] – deacon. مرادف شماس

[۲۷] – debtera

[۲۸] – ibid

[۲۹] – Gordon Melton, J., ibid, p.58

[۳۰] – Book of Enoch

[۳۱] – Manser, Martin H., Critical companion to the Bible, (Facts on File, New York, 2009), p.464

[۳۲] – Amharic

[۳۳] – Britannica Encyclopedia of World Religions, ibid and Cross, F. L. (ed.), ibid

[۳۴] – Timqat

[۳۵] – Epiphany

[۳۶] – A. Salamone, Frank (ed.), Encyclopedia of religious rites, rituals, and festivals, Routledge, 2004), p.127

[۳۷] – Aksum

[۳۸] – St. Mary of Zion

[۳۹] – A. Salamone, Frank (ed.), ibid, p.128

[۴۰] – Gordon Melton, J., ibid

[۴۱] – Britannica Encyclopedia of World Religions, ibid

[۴۲] – مولند، اینار؛ پیشین

منبع مقاله: سایت پژوهشکده باقر العلوم(علیه السلام)