امامت امام زین العابدین (علیه السلام)
امامت امام زین العابدین (علیه السلام)
حضرت على بن الحسین (علیه السلام) در تاریخ پنجم شعبان سال ۳۸هجرى قمرى در مدینه چشم به جهان گشود ، پدر بزرگوار او امام حسین (علیه السلام) و مادر او شهربانو ، از شاهزادگان ایرانى است. کنیه مشهور آن حضرت «ابوالحسن» است. (الارشاد ، ج۲ ، ص ۱۳۷) و القاب مشهور آن بزرگوار «زین العابدین» (کشف الغمه ، ج۲ ، ص ۲۸۶ ; تهذیب التهذیب ، ج۷ ، ص ۲۶۹ ; البدایه والنهایه ، ج۹ ، ص ۱۲۱)«سجاد» ( معانى الاخبار ، ج۱ ، ص ۱۴۹ ; کشف الغمه ، ج۲ ، ص ۲۸۶ ; مناقب آل ابوطالب ، ج۳ ، ص ۳۰۴) «زکى» (کشف الغمه ، ج۲ ، ص ۲۸۶) «ذوالثفنات» (علل الشرایع ، ج۱ ، ص ۲۳۳ ; معانى الاخبار ، ج۱ ، ص ۱۴۹ ; کشف الغمه ، ج۲ ، ص ۲۸۶) مى باشد. آن حضرت در سال ۹۵ هجرى قمرى به شهادت رسید (الارشاد ، ج۲ ، ص ۱۳۷) وقایع مهمى که در دوران عمر شریفِ آن حضرت و امامت او رخ داد یکى واقعه کربلا در سال ۶۱ هجرى قمرى بود که منجر به اسارت آن بزرگوار به همراه خاندان اهل بیت (علیهم السلام) شد. (تاریخ یعقوبى ، ج۲ ص ، ۲۴۳ به بعد ; البدایه والنهایه ، ج۲ ، ص ۲۸۶) و دیگرى واقعه حرّه در سال ۶۲ هجرى قمرى بود که در مدینه واقع شد. (نوادر المعجزات ، ص ۱۱۳ ; دلائل الامامه ، ص ۱۹۹ـ ۱۹۸ ; تاریخ یعقوبى ، ج۲ ، ص ۲۵۱ـ ۲۵۰).
آغاز امامت آن حضرت به سال ۶۱ هجرى قمرى است و امامتش ۳۵سال به طول انجامید. دوران امامت آن حضرت توأم با اختناق شدید و سخت گیرى هاى حاکمان بنى امیه علیه شیعیان بود ; به گونه اى که بنا به روایتى در ابتداى امر تنها اصحاب آن حضرت پنج تن بوده اند که این خود دلالت بر وضعیت خاص آن زمان مى کند. حضرت در این دورانِ سخت به تربیت شاگردانى چند مى پردازد که از جمله سعید بن جبیر ، سعید بن مسیب ، محمد بن جبیر بن مطعم ، یحیى بن ام الطول و ابوخالد کابلى مى باشند. (رجال کشى ، ص ۱۰۷ ; کتاب الزهد ، ص ۱۰۴ـ با اندکى اختلاف در اسامى ; الاختصاص ، ص ۸ و ۶۱ با قدرى اختلاف در اسامى افرادـ ; اختیار معرفه الرجال ، ج۱ ، ص ۲۳۲). آن حضرت فعالیت سیاسى ، اجتماعى و فرهنگى خود را در قالب دعا آغاز مى کند و در سایه راز و نیاز با خدا بسیارى از معارف اسلام را به گوش امت اسلامى مى رساند. مجموعه صحیفه سجادیه ، نتیجه کار او در آن دوران بسیار سخت و دشوار است.
امامت امام زین العابدین) (علیه السلام) : از دیدگاه شیعه امامیه عصمت و افضلیت از صفات لازم براى امام به شمار مى رود (الارشاد ج۲ ، ص ۱۳۸ ; الذخیره ، ص ۴۲۹ و ۴۳۴ ; النجاه فى القیامه ، ص ۵۵ و ۶۵ ; کشف المراد ، ص ۴۹۲ ۴۹۵) چنان که نص ، اساسى ترین راه تعیین امام است (النکت الاعتقادیه ، ص ۴۰ـ ۴۴ ; الشافى ، ج۲ ص ۳۷ ; تقریب المعارف ، ص ۱۷۴) معجزه نیز در این باره نقش نص را ایفا مى کند (الشافى ، ج۱ ص ۱۹۶ ; تقریب المعارف ، ص ۱۷۴ ; الباب الحادى عشر ، ص ۸۸) با توجه به مطالب یاد شده ، دلایل امامت امام زین العابدین (علیه السلام) به قرار ذیل است:
- نصوص امامت امام سجاد (علیه السلام): علاوه بر نصوص مربوط به امامان دوازده گانه که امام سجاد (علیه السلام) نیز در شمار آنان است (الاختصاص ، ص ۲۰۷ـ ۲۰۸ ; کفایه الاثر ، ص ۵۳ و ۵۹) نصوص دیگرى نیز بر امامت وى دلالت مى کند.
در حدیث مشهورى به نام حدیث لوح پس از بیان این که امامان از صلب امام حسین (علیه السلام هستند آمده:«…أوّلهم على سیّد العابدین وزین أولیاء الماضین» (کافى ، ج۱ ، ص ۵۲۷ـ ۵۲۸).
امیرمؤمنان (علیه السلام) در هنگام شهادت ، وقتى امام حسن (علیه السلام را به عنوان امام بعد از خود معرفى فرمود به او توصیه کرد که مواریث را به برادرت حسین (علیه السلام) بده ، آن گاه به امام حسین (علیه السلام) فرمود:«انّ رسول اللّه یأمرک أن تدفع المواریث من بعدک إلى وُلدک زین العابدین فانّه الحجّه من بعدک ثمّ أخذ بید زین العابدین وکان طفلاً وقال له: انّ رسول اللّه یأمرک أن توصى بالامامه من بعدک إلى ولدک محمد الباقر واقرئه من رسول اللّه ومنى السلام» (کافى ، ج۱ ص ۲۹۷ـ ۲۹۸ ، باب نص بر امامت امام حسن (علیه السلام) ).
از زهرى تابعى ، فقیه و محدث نقل شده که خدمت امام حسین (علیه السلام) بودم که على بن حسین (علیهما السلام وارد شد ، پس امام او را طلبید و در بغل گرفت و بین هر دو چشم او را بوسید… پس من گفتم پس از شما به چه کسى باید مراجعه کنم ، امام حسین (علیه السلام) فرمود:«إلى على ابنى هذا ، هو الإمام وابوالأئمه…» (کفایه الاثر ص ۲۳۴).
- معجزه امام زین العابدین (علیه السلام): درباره معجزه آن حضرت نقل شده که بین محمد بن حنفیه و امام بر سر امامت اختلاف شد ، هر دو حجرالاسود را حَکَم گرفتند ، آن گاه امام سجاد (علیه السلام) از حجرالأسود خواست تا امام را معرفى کند و حجرالأسود به امامت على بن حسین (علیهما السلام) شهادت داد آن گاه محمد بن حنفیه به امامت آن حضرت اعتراف کرد (الغیبه ، ص ۱۸).
- افضلیت امام زین العابدین (علیه السلام): زهرى (سفینه البحار ، ج۳ ، ص ۵۵۱) درباره ى امام زین العابدین (علیه السلام) گفته است:«ما رأیت قریشیاً أورع ولا أفضل منه» ( البدایه والنهایه ، ج۹ ، ص ۱۲۲ ، تهذیب التهذیب ، ج۷ ، ص ۲۶۹ ; تاریخ دمشق ، ج۴۱ ، ص ۳۶۶ با اندکى تفاوت) و «کان على بن الحسین أفضل أهل بیته وأحسنهم طاعه» (تهذیب الکمال ، ج۲۰ ، ص ۳۸۶ ; تاریخ دمشق ، ج۴۱ ، ص ۳۷۲) سعید بن مسیب که از فقهاى برجسته در یثرب بوده است (تهذیب التهذیب ، ج۴ ص ۷۶) درباره امام سجاد (علیه السلام) گفته است:
«ما رأیت قط أفضل من على بن الحسین» (تاریخ یعقوبى ، ج۲ ، ص ۳۰۳) و «ما رأیت أورع منه» (تهذیب التهذیب ، ج۷ ، ص ۲۶۹ ; تاریخ دمشق ، ج ۴۱ ، ص۳۷۶).
زید بن اسلم فقیه مفسر قرآن (تهذیب التهذیب ، ج۳ ، ص ۳۴۲) درباره آن حضرت این چنین گفته است:
«ما جالست فى أهل القبله مثله أى مثل على بن الحسین» (تاریخ دمشق ، ج۴۱ ، ص ۳۷۳).
احمد بن ابویعقوب درباره او گفته است:
«کان أفضل الناس وأشدّهم عباده وکان یسمى زین العابدین…» (تاریخ یعقوبى ، ج۲ ، ص ۳۰۳).
واقدى گفته است: «کان من أورع الناس وأعبدهم وأتقاهم للّه عزّ وجلّ…» (البدایه والنهایه ، ج۹ ، ص ۱۲۲).
یکى از دلایل و شواهد امامت آن حضرت تحویل گرفتن مواریث امامت است که حضرت پس از مراجعت از اسارت ، آنها را از ام سلمه تحویل گرفت ; چنان که در روایات آمده که امام حسین (علیه السلام) قبل از حرکت به سمت مکه این مواریث را به ام سلمه سپرد (کافى ، ج۱ ، ص ۳۰۴) ، لذا مواریث امامت به دست امام زین العابدین (علیه السلام) رسید و این ، از جمله امورى است که در منابع اهل سنت هم بدان تصریح شده است (طبقات الکبرى ، ج۱ ، ص ۴۸۶ و ۴۸۸).
علاوه بر دلایل و شواهد یاد شده ، با توجه به وجوب وجود امام معصوم در هر زمان (المقنع فى الغیبه ، ص ۳۴ـ ۳۶ ، الاقتصاد ، ص ۱۸۷ ; المسلک فى اصول الدین ، ص ۳۰۶) و این که در زمان امام زین العابدین (علیه السلام براى کسى جز او ادعاى عصمت نشده است ، لازمه عدم پذیرش امامت آن حضرت ، خالى بودن امت اسلامى از حجت است ، که نادرستى آن مورد اجماع امت اسلامى است.
با توجه به دلایل و شواهد یاد شده بر امامت امام زین العابدین (علیه السلام) عقیده کیسانیه در مورد امامت محمد بن حنفیه پندارى بیش نخواهد بود. وجوهى که آنان در عقیده خود به آن استناد کرده اند نیز بى اساس است. (الفصول المختاره ، ص ۲۹۶ـ ۳۵۰ ، کمال الدین و تمام النعمه ، ص ۳۲).
منابع
اختیار معرفه الرجال ، طوسى ، محمد، تحقیق میرداماد ، محمد باقر حسینى ، سید مهدى رجایى ، ناشر مؤسسه آل البیت(علیهم السلام)، سال ۱۴۰۴ ; الاختصاص ، مفید ،محمد بن نعمان، تحقیق على اکبر غفارى ، ناشر جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه ; الارشاد ، مفید ، محمد بن نعمان، تحقیق: مؤسسه آل البیت(علیهم السلام) لاحیاء التراث قم ، ناشر المؤتمر العالمى لالفیه الشیخ المفید ، ۱۴۱۳ق ; الاقتصاد ، طوسى ، محمد بن حسن، تحقیق شیخ حسن سعید ، ناشر مکتبه جامع چهلستون ۱۴۰۰ق ; الباب الحادى عشر ، الحلّى ،حسن بن یوسف بن المطهر ، تحقیق محمود افتخارى زاده مکتبه العلاّمه قم ، ۱۴۱۳ق ;البدایه والنهایه ، ابن کثیر ،اسماعیل ، تحقیق على شیرى ، داراحیاء التراث العربى ، بیروت ،۱۴۰۸ ; تاریخ دمشق ، ابن عساکر ، على بن حسن شافعى، ۵۷۱ ، تحقیق على شیرى ، دارالفکر ، ۱۴۱۵ق ; تاریخ یعقوبى ، یعقوبى ، احمد بن ابى یعقوب ، مؤسسه ونشر فرهنگ اهل بیت(علیهم السلام) ، قم ; تقریب المعارف ، حلبى ، ابوالصلاح ، تحقیق تبریزیان فارس الحسون ، ناشر محقق۱۴۱۷ق ; تهذب التهذیب ، عسقلانى ، ابن حجر ، دار الفکر ، ۱۴۰۴ ; تهذب الکمال ، المزى ، ابوالحجاج یوسف ، تحقیق دکتر بشار عواد معروف ، مؤسسه الرساله، ۱۴۰۶ ; دلائل الامامه ، طبرى ،محمد بن جریر بن رستم ، تحقیق مؤسسه الإمام المهدى(علیه السلام) ، قم ، ناشر مؤسسه الإمام المهدى(علیه السلام) ،۱۴۱۳ق ; الذخیره ، سید مرتضى ، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ، ۱۴۱۱ق ; رجال کشى ، شیخ کشى ،ابن عمرو، محمد ، قرن چهارم ، مؤسسه الاعلمى للمطبوعات ، کربلاء،۱۳۵۹ ;سفینه البحار ، قمى ، شیخ عباس ، دارالاسوه ، ۱۴۲۲ق ; الشافى ، سید مرتضى ، ناشر مؤسسه الصادق ۱۴۲۶ ; الطبقات الکبرى ، ابن سعد ،محمد، ناشر دار صادر بیروت ; علل الشرائع ، صدوق ، محمد بن على، مطبعه الحیدریه فى النجف ۱۳۸۶ق ; الغیبه ، طوسى ، محمد بن الحسن، تحقیق عباداللّه طهرانى و شیخ على احمد ناصح ، مؤسسه المعارف الاسلامیه قم ۱۴۱۱ق ; الفصول المختاره ، مفید ، محمد بن نعمان، تحقیق سید میرعلى شریفى ، ناشر دارالمفید بیروت ۱۴۱۴ق ; کافى ، کلینى ، محمد بن یعقوب ،۳۲۹ ، تحقیق على اکبر غفارى ، ناشر دارالکتب الاسلامیه ، آخوندى ۱۳۸۸ق ; کتاب الزهد ، الکوفى ، الحسین بن سعید ، تحقیق میرزا غلامرضا عرفانیان ، مطبعه العلمیه ،قم، ۱۳۹۹ق ; کشف الغمه ، اربلى ، ابن ابوالفتح ،على بن عیسى، دار الاضواء بیروت، ۱۴۰۵ق ; کشف المراد ، الحلّى ، حسن بن یوسف بن المطهر ، تحقیق و تصحیح حسن زاده آملى ، مؤسسه النشر الاسلامى، ۱۴۲۲ق ; کفایه الاثر ، الخزاز القمى، على بن محمد، تحقیق سید عبداللطیف الحسنی کوهکمرى خوئی ، انتشارات بیدار ۱۴۰۱ق ; کمال الدین وتمام النعمه ، صدوق ، محمد بن على، تحقیق على اکبر غفارى ، مؤسسه النشر الاسلامى ، ۱۴۰۵ق ;المسلک فى اصول الدین ، محقق حلّى ، جعفر بن الحسن، تحقیق رضا استادى ، مؤسسه الطبع والنشر فى الاستانه الرضویه المقدسه، ۱۴۱۴ق ; معانى الاخبار ، صدوق ،محمد بن على، مترجم عبدالعلى محمدى شاهرودى ، دارالکتب الاسلامیه ، تهران، ۱۳۷۷ق ; المقنع فى الغیبه ، سید مرتضى ، على بن الحسین، تحقیق سید محمدعلى حکیم ، ناشر مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث ، ۱۴۱۶ق ; مناقب آل ابوطالب ، ابن شهر آشوب ، محمد بن على، ناشر مطبعه الحیدریه للنجف الاشرف۱۳۷۶ق ; النجاه فى القیامه ، بحرانى ،ابن میثم ، کمال الدین میثم بن على، مجمع فکر الاسلامى قم ، ۱۴۱۷ق ; النکت الاعتقادیه ، مفید ، محمد بن نعمان، ناشر دار المفید ، بیروت ۱۴۱۴ق ; نوادر المعجزات ، طبرى ،محمد بن جریر بن رستم ، تحقیق قسم الدراسات الإسلامیه ، مؤسسه البعثه قم ، ۱۴۱۰ق.
محسن میرزاپور
http://tohid.ir/fa/persian/articleView?articleId=2983