امامت امام صادق (علیه السلام)
امامت امام صادق (علیه السلام)
امام صادق (علیه السلام) ، ششمین پیشوا از امامان دوازده گانه شیعه، در سال۸۳هجرى ( کافى ، ج۱ ، ص ۴۷۲ ; الارشاد ، ج۲ ، ص ۲۵۳ ; وفیات الاعیان ، ج۱ ، ص ۳۲۷ ; دلائل الامامه ، ص ۱۱۰) یا سال ۸۰ هجرى (تاریخ کبیر ، ج۲ ، ص ۱۸۲ ; اعلام الورى ، ج۲ ، ص ۶۹۱) هفدهم ربیع الأوّل (روضه الواعظین ، ج۱ ، ص ۲۱۲ ; اعلام الورى ، ج۱ ، ص ۵۱۴) در سپیده دم روز جمعه یا دوشنبه در مدینه دیده به جهان گشود (روضه الواعظین ، ج۱ ، ص ۲۱۲).
پدر برزگوارش امام باقر (علیه السلام) و مادرش ام فروه ، بنت قاسم بن محمد بن ابوبکر بود ( الارشاد ، ج۲ ، ص ۲۵۲ ; اصول کافى ، ج۱ ، ص ۴۷۵) نامش را به سفارش پیامبر اسلام جعفر نهادند ( دلائل الامامه ، ص ۱۱۱) کنیه اش ابوعبداللّه یا ابواسماعیل و از القاب بارزش صادق ، صابر ، فاضل و ظاهر مى باشد (ر. ک: کشف الغمه ، ج۲ ، ص ۶۹۱).
مدت امامت آن حضرت ۳۴ سال بود (ر. ک: اصول کافى ، ج۱ ، ص ۴۷۵) و ۱۲ سال از عمرش در عصر امامت امام سجاد(علیه السلام) و بعد از آن ۱۹ سال با امام باقر (علیه السلام) سپرى شد و ایام امامتش مصادف با خلافت هشام بن عبدالملک ، وولید بن یزید بن عبدالملک و یزید بن ولید بن عبدالملک وابراهیم بن ولید ومروان بن محمد ، از خلفاى اموى و سفاح و منصور دوانیقى ، از خلفاى عباسى بوده است.
در سال ۱۴۸هجرى ، ۲۵ ماه شوال یا نیمه ماه در سن ۶۵سالگى به شهادت رسید ( اصول کافى ، ج۱ ، ص ۴۷۲ ; الارشاد ، ج۲ ، ص ۲۵۳ ; روضه الواعظین ج۱ ، ص ۲۱۲ ; اعلام الورى ، ج۱ ، ص ۵۱۴).
سبب شهادتش در اثر سمى بود که منصور به حضرت داد ( دلایل الامامه ، ص ۱۱۱).
امام صادق (علیه السلام) منصور دوانیقى و حاکم مدینه و حمیده ، مادر موسى بن جعفر وعبداللّه افطح و موسى بن جعفر را وصى خود مشخص کرد و این ، به جهت حفظ جان امام کاظم از شر منصور بود (اصول کافى ، ج۱ ، ص ۳۱۰).
عصر امامت حضرت صادق (علیه السلام) از پرآشوب ترین دوره هاى تاریخ اسلام بود و قیام هاى بنى العباس در سراسر عالم اسلام با شعار الرضا من آل محمد جریان داشت ، و برخى از علویان و شیعیان که از حقیقت امر مطلع نبودند فریفته این شعار مى شدند. امام صادق (علیه السلام) در جمع علویان که با تنى چند از بنى العباس در «ابواء» اجتماع کرده بودند و براى محمد بن عبداللّه بن حسن به عنوان مهدى موعود بیعت مى گرفتند حاضر شد و آنان را از قیام منع کرد و متذکر شد محمد بن عبداللّه مهدى موعود نمى باشد و برنده اصلى ماجرا بنى العباس هستند و محمد به دست آنان کشته مى شود ( الارشاد ، ج۲ ، ص ۲۶۷ـ ۲۷۱ ; عوالم ، ج۲۰ ، ص ۹۵۶ ; مقاتل الطالبین ، ص ۲۱۷).
امام صادق (علیه السلام) دعوت ابوسلمه خلال را که از سران قیام عباسى بود، رد کرد و در پاسخ نامه وى نوشت:«ما أنت من رجالى ولا الزمان زمانى ; نه تو از یاران من هستى و نه زمان ، زمان من است» ( ملل و نحل ، ج۱ ، ص ۱۵۳ ;ینابیع الموده ، ج۳ ، ص ۱۶۱ ; مروج الذهب ، ج۳ ، ص ۲۵۳ـ ۲۵۴) پس از پیروزى بنى عباس ، فشار سیاسى بر شیعیان چندین برابر شد و امام ، شیعیان را به تقیه سفارش مى کرد و منصور در مدینه جاسوسانى داشت که در پى شناسایى شیعیان و کشتن آنان بودند ( اصول کافى ، ج۱ ، ص ۳۵۱ ; رجال کشى ، ص ۵۰۲ ; بحارالانوار ، ج۴۷ ، ص ۳۴۳).
ادله امامت
در اثبات امامت حضرت صادق (علیه السلام) به سه دسته از ادله استناد شده است:
۱٫در روایات نبوى به امامت امام صادق (علیه السلام تصریح شده است. در فرازى از حدیث لوح آمده است:«بعد از امام باقر(علیه السلام) شک کنندگان در جعفر هلاک خواهند شد و کسى که او را رد کند مرا رد کرده است و این سخن حق من است که مقام جعفر را گرامى دارم و او را در میان دوستانش و شیعیانش شاد سازم» (ر. ک: عیون الاخبار ، ج۱ ، ص ۳۳ ; الغیبه ، ص ۱۴۵ ; اصول کافى ، ج ۱ ، ص ۵۲۸ ; کمال الدین ، ج۱ ، ص ۵۷۲ ; عوالم ، ج۲۰ ، ص ۴۰). حدیث معراج و حدیث ابوبن کعب و جابر از پیامبر نیز تصریح بر امامت امام صادق مى کنند ( عیون الاخبار ، ج۱ ، ص ۴۹ ; الغیبه ، ص ۱۳۶ و ۱۵۱ ; کمال الدین ، ج۱ ، ص ۴۷۴ و ۵۰۱ ; عوالم العلوم ، ج۲۰ ، ص ۴۲ ۴۶).
- امام باقر (علیه السلام)نیز به طور آشکار به او وصیت و به امامتش بعد از خود تصریح کرد و فرمود چون من از میان شما رفتم به فرزندم جعفر اقتدا کنید و در هنگام رحلت شهودى خواست و در حضورشان وصایت امام صادق (علیه السلام را ابلاغ و مکتوب کرد ( ارشاد ، ج۲ ، ص ۲۵۴ ; المستجاد ، ص ۱۸۸ ; الفصول المهمه ، ج۲ ، ص ۹۰۹ ۹۱۰ ; اثبات الهداه ، ج۳ ، ص ۷۳ـ۷۵ ; روضه الواعظین ، ج۱ ، ص ۲۰۷ـ ۲۰۸ ; بحارالانوار ، ج۴۳ ، ص ۱۳ ; و ج۴۷ ، ص ۱۲ ; اصول کافى ، ج۱ ، ص ۳۰۷).
۳٫یکى از شرایط امام این است که افضل زمان خودباشد. امام صادق (علیه السلام) به اتفاق مخالف و موافق در علم و دیگر کمالات انسانى افضل اهل زمانش بود (ر. ک: الارشاد ، ج۲ ، ص ۲۵۳ ; الفصول المهمه ، ج۲ ، ص ۹۰۷ ; المستجاد ، ص ۱۸۸ ; روضه الواعظین ، ج۱ ، ص ۲۰۷). ابوحنیفه پیشواى حنفیه مى گفت: هرگز در عمرم عالم تر و فقیه تر از جعفر بن محمد ندیدم ( تذکره الحفاظ ، ج۱ ، ص ۱۶۶) منصور دوانیقى آن حضرت را به علم و معنویت مى ستود (تاریخ یعقوبى ، ج۲ ، ص ۳۷۸) ابوبحر جاحظ مى گفت: علم و فقه جعفر بن محمد دنیا را پر کرده است (شرح نهج البلاغه ، ج۱۵ ، ص ۱۸۹) قرمانى جایگاه آن حضرت در حدیث را به منزله سر از بدن مى داند (اخبار الدول ، ص ۱۱۲) مالک ابن انس آن حضرت را بى نظیر در علم و فضل و معنویت مى دانست (ر. ک: مناقب ابن شهرآشوب ، ج۴ ، ص ۲۶۹ ; امالى صدوق ، ص ۶۳۶).
کرامات و کارهاى خارق العاده اى همچون زنده کردن مرده ، بارور شدن درخت خشکیده به دعاى حضرت و خبر دادن از غیب و نهان افراد و استجابت دعا و نفرین ایشان از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است ( اصول کافى ، ج۱ ، ص ۴۷۳ به بعد ; ج۳ ۶ ; الخرائج والجرائح ، ج۱ ، ص ۲۹۴ـ ۳۰۴ ; مناقب ابن شهرآشوب ، ج۴ ، ص ۲۳۹ـ ۲۶۸ ; الثاقب فى المناقب والدر النظیم ، ص ۶۲۶ـ ۶۳۷ ; دلائل الامامه ، ص ۱۱۱ـ ۱۴۳ ; مدینه المعاجز ، ج۲ ، ص ۴۰۱ـ ۵۶۹ ; اثبات الهداه ، ج۳ ، ص ۷۶ـ ۱۵۰) و اینها همگى مؤید امامت آن حضرت مى باشد. برخى از اعلام اهل سنت نیز ایشان را مستجاب الدعوه شمرده و آورده اند هرگاه چیزى از خدا مى خواست هنوز کلامش تمام نشده بود که دعایش مستجاب مى شد ( جامع کرامات الأولیاء ، ج۴ ، ص ۴ ; نور الابصار ، ص ۲۲۳) و مواردى از کرامات و علم حضرت صادق به آینده را ذکر کرده اند (ملل و نحل ، ج۱ ، ص ۱۵۵ ۱۵۶ ; مقاتل الطالبین ، ص ۴۱۸ ; ینابع الموده ، ج۳ ، ص ۱۶۲ ; تهذیب الکمال ، ج۳ ، ص ۴۳۰ ۴۳۱ ; سیر اعلام النبلاء ، ج۶ ، ص ۲۶۶ ; الفصول المهمه ، ج۲ ، ص ۹۱۸ ; الصواعق المحرقه ، ج۲ ، ص ۵۹۰ ; تذکره الخواص ، ص ۳۰۹).
منابع
اثبات الهداه ، حر عاملى ، محمد بن الحسن ، متوفى ۱۱۰۴ق ، تحقیق ابوطالب تجلیل ، طبع ایران ; اخبار الدول ، فرمانى ، ا حمد بن یوسف ، متوفى ۱۰۱۹ق ، عالم الکتب ، بى تا ، بیروت ; اعلام الورى ، طبرسى ، امین الاسلام ، فضل بن حسن، قرن۶ ، تحقیق مؤسسه آل البیت ، طبع مؤسسه آل البیت ، قم ، ۱۴۱۷ق ; الارشاد ، مفید ، محمد بن نعمان ، متوفى ۴۱۳ ، ترجمه سید هاشم رسولى محلاتى ، دفتر نشر فرهنگ اسلامى ، تهران ، ۱۳۸۳ش ; الأمالى ، صدوق ، محمد بن على بن حسین ، متوفى ۳۸۱ ، تحقیق مؤسسه البعثه ، طبع مؤسسه البعثه ، ۱۴۱۷ق ; تاریخ الکبیر ، بخارى ، محمد بن اسماعیل ، متوفى۲۵۶ ، دارالکتب ، بیروت ،۱۴۲۲ ; تاریخ یعقوبى ، یعقوبى ، احمد بن محمد بن واضح ، تحقیق: خلیل منصور ، دارالکتب ، بیروت ، ۱۴۱۹هـ.ق ;تذکره الحفاظ ، ذهبى ، شمس الدین ، نشر المعارف العثمانیه ، هند ، حیدرآباد ، ۱۳۹۰ ; تذکره الخواص ، ابن جوزى ، شمس الدین، متوفى ۶۵۴ ، منشورات رضى ، قم ، ۱۴۱۸ق ; تهذیب الکمال ، امام مزى ، جمال الدین ، دارالفکر ، بیروت ۱۴۱۴ق ;الثاقب فى المناقب ، الطوسى ، عمادالدین ، محمد بن على ، (قرن ۶) ، تحقیق رضا علوان ، قم ، انتشارات انصاریان ، ۱۳۷۷ش ;جامع کرامات الأولیاء ، نبهانى، شیخ یوسف ، دارالمعرفه ، بیروت ، ۱۴۱۴هـ ; الخرائج والجرائح ، راوندى ، قطب الدین ، بیروت ، لبنان ، مؤسسه النور ، ۱۴۱۱هـ ; دلائل الامامه ، طبرى ، محمد بن جریر ، متوفى قرن ۴ ، مؤسسه الاعلمى ، طبع بیروت ، ۱۴۰۸هجرى ; رجال کشى ، طوسى ، ابوجعفر محمد بن حسن ، متوفى ۴۶۰ ; تحقیق حسن مصطفوى ، طبع دانشگاه مشهد ،۱۳۴۸ش ; روضه الواعظین ، نیشابورى ، فتال ، متوفى ۵۰۸ق ، انتشارات شریف رضى (افست نجف) ، قم ، ۱۳۷۵ق ; سیر اعلام النبلاء ، ذهبى ، شمس الدین ، متوفى ۷۴۸ ، مؤسسه الرساله ، بیروت ۱۴۰۶هـ ; شرح نهج البلاغه ،ابن ابوالحدید ، متوفى ۶۵۶ق ، اعلمى ، بیروت ، سال ۱۴۱۵ق ; الصواعق المحرقه ، هیثمى ، ابن حجر ، مؤسسه الرساله ، بیروت ، ۱۴۱۷ق ; الغیبه ، طوسى ، ابوجعفر محمد بن حسن ، متوفى ۴۶۰ق ; مؤسسه المعارف الإسلامیه ، قم ، ۱۴۲۵ ; عوالم العلوم ، بحرانى ، عبداللّه ، تحقیق: مؤسسه الإمام المهدى ، قم ، ۱۴۱۵ ; عیون اخبار الرضا ، صدوق ، محمد بن على بن حسین ، متوفى ۳۸۱ق ، منشورات الحیدریه ، النجف ، ۱۳۹۰ (منشورات اعلمى طهران) ; الفصول المهمه ، مالکى ، ابن صباغ ، على بن محمد ، متوفى ۸۵۵ق ، تحقیق دارالحدیث ، نشر دارالحدیث ، قم ، ۱۴۲۲ق ; الکافى ، کلینى ، محمد بن یعقوب ، متوفى ۳۲۸ یا ۳۲۹ق ، تحقیق على اکبر غفارى ، دارالأضواء بیروت ، ۱۴۰۵ق ; کشف الغمه ، اربلى ، على بن عیسى ، متوفى ۶۹۲ق ، انتشارات شریف رضى ، قم ، سال ۱۴۲۱ق ; کمال الدین ، صدوق ، محمد بن على بن الحسین ، متوفى۳۸۱ق ، مترجم منصور پهلوان ، انتشارات مسجد جمکران ، قم ، ۱۳۸۴ش ; مدینه المعاجز ، بحرانى ، سید هاشم ، ۱۱۰۷ ، تحقیق علاء الدین اعلمى ، مؤسسه الاعلمى ، بیروت ، ۱۴۲۳ق ;مروج الذهب ، مسعودى ، على بن حسین ، تحقیق عبدالامیر مهنا ، اعلمى ، بیروت ، ۱۴۱۱هـ ; المستجاد ، حلى ، ابومنصور حسن بن ابویوسف ، متوفى ۷۲۶ق ، تحقیق محمود البدرى ، مؤسسه المعارف الاسلامیه ، قم ، ۱۴۱۷ق ; مقاتل الطالبین ، اصفهانى ، ابوالفرج ، متوفى ۳۵۶ق ، مترجم سید هاشم رسولى محلاتى ، دفتر نشر فرهنگ اسلامى ، تهران ، ۱۳۸۰ش ; ملل ونحل ، شهرستانى ، ابوالفتح محمد بن عبدالکریم ، متوفى ۵۴۸ق ، تحقیق احمد فهیمى ، دارالکتب العلمیه ، بیروت، ۱۴۱۰ق ; مناقب آل ابوطالب ، ابن شهر آشوب متوفى ۵۸۸ق ، تحقیق یوسف البقاعى ، انتشارات ذوى القربى ، قم ، ۱۴۲۱ق ; نورالأبصار ، شبنلجى ، مؤمن ابن حسین ، دارالکتب ، بیروت ; وفیات الاعیان ، ابن خلکان ، احمد بن محمد ، تحقیق احسان عباس ، دارالصادر ، بیروت ، ۱۹۶۸م ; ینابیع الموده ، قندوزى ، سلیمان، متوفى ۱۲۹۴ق ، تحقیق: سید على جمال اشرف ، نشر اسوه قم ، ۱۴۱۶ق.
مهدى لطفى
http://tohid.ir/fa/persian/articleView?articleId=2984