امامت امام محمد باقر (علیه السلام)

امامت امام محمد باقر (علیه السلام)

امام محمد باقر (علیه السلام)  ، روز جمعه اول ماه رجب سال ۵۷ هجرى قمرى ، در شهر مدینه ، چشم به جهان گشود (دلائل الامامه ، ص ۲۱۵ ; الارشاد  ، ص ۱۵۸ ; بحارالانوار ، ج۴۶ ، ص ۲۱۲). در بعضى نقل ها ولادت حضرت ، سوم ماه صفر سال ۵۶ نیز ذکر شده است (مناقب آل ابى طالب ، ج۲ ، ص ۲۲۷).

پدر امام باقر (علیه السلام)  ، امام على بن حسین زین العابدین (علیه السلام) و مادر بزرگوارش ، امّ عبداللّه فاطمه ، دختر امام حسن مجتبى (علیه السلام) است. از این جهت در میان اهل بیت (علیهم السلام) او نخستین کسى است که از نظر نسب پدرى و مادرى ، علوى و فاطمى است و لذا به «علوى من علویین وهاشمى من هاشمیین» معروف است (الارشاد ، ص ۱۵۸ ; اعلام الورى ، ص ۴۹۸).

کنیه آن حضرت ، ابوجعفر و لقب معروفش «باقر» و یا «باقرالعلوم» به معناى شکافنده دانش ها است که از سوى رسول خدا این لقب به او داده شده است. پیامبر (صلى الله علیه وآله وسلم به جابر بن عبداللّه انصارى فرمود: اى جابر تو زنده مى مانى تا زمانى که فرزندم را از نسل حسین به نام محمد که شکافنده علم دین است ملاقات کنى ، هرگاه وى را دیدى سلام من را به او برسان (کشف الغمه ، ج۲ ص ۲۳۶ ; روضه الواعظین ، ص ۲۰۲).

دوران امامت امام باقر (علیه السلام) نوزده سال و همزمان با زمامدارى ولید بن عبدالملک ، سلیمان بن عبدالملک ، عمر بن عبدالعزیز ، یزید بن عبدالملک ، هشام بن عبدالملک ، ولید بن یزید و ابراهیم بن ولید ، از خلفاى بنى امیه بود.

آن حضرت در سال ۱۱۴ هجرى قمرى ، در ۵۷سالگى به وسیله ابراهیم بن عبدالملک مسموم و به شهادت رسید و پیکر مطهرش در قبرستان بقیع  ، شهر مدینه به خاک سپرده شد (دلائل الامامه ، ص ۲۱۵ ; مناقب آل ابوطالب ، ج۲  ، ص ۲۲۷).

در منابع کلامى و حدیثى شیعه ، دلایل متعددى بر امامت امام باقر (علیه السلام اقامه شده که عبارتند از:

نصوص : روایاتى که بر امامت امام باقر (علیه السلام) دلالت دارد به چند دسته تقسیم مى شود: دسته اول روایات متواترى است که فى الجمله امامت دوازده امام را ثابت مى کند و با اثبات امامت دوازده نفر قطع به امامت دوازده امام حاصل مى گردد و کسانى که امامت دوازده امام را نمى پذیرند امامت را بر خلاف روایات بر عدد مخصوصى منحصر نکرده اند (الاقتصاد ، ص۲۳۵ ۲۳۶ ; مناقب آل ابوطالب ، ج۳ ، ص۳۱۵) این روایات از پیامبر (صلى الله علیه وآله وسلم) با عناوین دوازده امام ، دوازده خلیفه و دوازده امیر نقل شده است. پیامبر (صلى الله علیه وآله وسلم) فرمود: «امامان بعد از من دوازده نفرند که همه آنان از قریش اند»(مناقب آل ابوطالب ، ج۱ ، ص۲۵۴ ; عیون اخبارالرضا ، ج۲ ، ص۶۲) و نیز نقل شده است که: «اسلام پیوسته با دوازده خلیفه که همگى آنان از قریش اند عزیز خواهد بود» (صحیح مسلم ، ج۶ ، ص۳ ـ۴ ; مسند احمد ، ج۵ ، ص۹۰ ، ۹۳ و ۱۰۰ ; سنن ابوداود ، ج۲ ، ص۳۰۹) و یا فرموده است:«بعد از من دوازده امیر خواهد آمد که همه آنان از قریش اند» (صحیح بخارى ، ج۸ ، ص۱۲۷ ; مسند احمد ، ج۵ ، ص۹۲).

در دسته دیگرى از روایات به اسم امام باقر (علیه السلام) تصریح شده است. از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که پیامبر (صلى الله علیه وآله وسلم فرمود:«هر که بمیرد و امامش را نشناسد به مرگ جاهلیت مرده است خداى عز وجل مى فرماید:«اطاعت کنید خدا را و اطاعت کنید پیامبر و اولیاى امر خودتان را» ولىّ امر على است و پس از او حسن و پس از او حسین و پس از او على بن حسین و پس از او محمد بن على. سپس امر امامت همین گونه باشد (اصول کافى ، ج۲ ، ص۲۱) و نیز پیامبر (صلى الله علیه وآله وسلم) در پاسخ یک یهودى فرمود:«هنگامى که مدت امامت على بن حسین تمام شود بعد از او پسرش محمد که باقر خوانده مى شود عهده دار امامت مى شود (کفایه الأثر ، ص۵۸).

از پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله وسلم) نقل شده است که «یخرج من صلب على ولدا سمیّى وأشبه الناس بى ، علمه علمى وحکمه حکمى وهو الإمام والحجه بعد أبیه» از نسل على بن حسین ، فرزندى متولد خواهد شد که هم نام من و شبیه ترین مردم به من است ، علم او علم و دانش من و حکم او حکم من است و او امام وحجت بعد از پدرش خواهد بود (همان ، ص ۳۰۲ ; الصراط المستقیم ، ج۲ ، ص ۱۲۰ ; غایه المرام ، ج۲  ، ص ۲۲۵).

امام سجاد (علیه السلام) نیز در چندین مورد بر وصایت و امامت فرزندش بعد از خود تصریح کرده است. جابر مى گوید: بر امام على بن حسین (علیه السلام) وارد شدم ، دیدم پسرى در کنارش حضور دارد ، پرسیدم این پسر کیست؟ حضرت فرمود: «هذا ابنى وصاحب الأمر بعدى محمد الباقر ; این فرزندم و امام بعد از من محمد باقر است» (امالى صدوق ، ص ۴۳۵) در جاى دیگر نیز امام سجاد (علیه السلام) مى فرماید: «انّه وصىّ ووارثى وعیبه علمى ومعدن العلم وباقر العلم ; او وصى و وارث من و ظرف دانش من و محل جوشش علم و حلم من و شکافنده علم است» (کفایه الاثر  ، ص ۲۴۳).

در حدیث دیگر امام سجاد (علیه السلام) خطاب به فرزندش مى فرماید:« بُنىَّ انى جعلتک خلیفتى من بعدى ، فرزندم من تو را جانشین بعد از خود قرار دادم. (همان ، ص ۲۴۱ ; بحارالانوار ، ج۴۶ ، ص ۲۳۱).

عصمت: دلیل دیگر بر اثبات امامت امام محمد باقر (علیه السلام) عصمت آن حضرت است. بر اساس دلایل عقلى و نقلى ، امام مى باید از هرگونه خطا و اشتباه فکرى و عملى مصون باشد ، تا بتواند همانند پیامبر  (صلى الله علیه وآله وسلم) الگو و اسوه دیگران باشد وگفتار ورفتارش براى دیگران حجت شرعى محسوب شود. در آن عصر هیچ فرد دیگرى ادعاى عصمت نکرده است و تنها ایشان واجد مقام عصمت بوده است (تقریب المعارف ، ص ۱۱۶).

افضلیت: به حکم عقل و خرد ، کسى مى باید امام و پیشواى امت باشد که از نظر کمالات علمى و اخلاقى ، افضل و برتر از دیگران است. از این نظر امام باقر (علیه السلام) در مقایسه با همه معاصران خود از هر جهت افضل دوران خود بوده است و بسیارى از علما و بزرگان اهل سنت نیز بدان اعتراف کرده اند ، که به چند نمونه اشاره مى شود:

عبداللّه بن عطاء مکى ، از دانشمندان بزرگ معاصر امام باقر (علیه السلام) در مورد عظمت شخصیت امام باقر (علیه السلام)مى گوید: من هیچ کس را ندیدم که به اندازه ابى جعفر باقر ، علما و دانشمندان این گونه در مقابل عظمت وى حقیر و کوچک شمرده شود ، من دیدم شخصیت هاى بزرگ علمى چون حکم بن عیینه را که همانند کودک نوآموز در برابر استادش در مقابل ابوجعفر ، زانو زده است (تاریخ دمشق ، ج۵۴ ، ص ۲۷۸).

ابن خلکان ، که از مشاهیر علماى اهل سنت است در مورد مقام علمى امام باقر (علیه السلام مى گوید: وکان الباقر عالماً سیداً کبیراً ; ابوجعفر باقر ، عالم بزرگ و شخصیت سترگ بود وى را بدین جهت باقر مى گفتند که عرصه هاى علم و دانش را شکافته و علم را گسترش داد. (وفیات الاعیان ، ج۳  ، ص ۳۱۴).

شهاب الدین ، احمد بن حجر هیثمى مى گوید: ابوجعفر باقر ، امام و پیشواى بزرگى است که از نظر جلالت و فضل ، همگان بر آن اتفاق نظر دارند ، وى لایه هاى پنهان معارف و حقایق احکام دین را آشکار نمود ، به همین جهت وى به باقرالعلوم و شکافنده دانش ها شهرت یافت و از نظر صفاى قلب ، ذکاوت علمى ، طهارت نفس و شرافت خلق ، سرآمد همگان بود (الصواعق المحرقه ، ص ۱۲۴).

عبداللّه بن حجازى ، مشهور به شرقاوى از علماى بزرگ الازهر مصر ، مى گوید: امام باقر (علیه السلام) داناترین شخص زمان خود بود و در فهم تفسیر قرآن و حدیث و فقه ، احدى با او برابرى نمى کرد. و نیز افرادى مثل احمد بن سنان دمشقى صاحب کتاب اخبار الدول ، ابن العماد حنبلى مؤلف شذرات الذهب و… هر کدام به برترى مقام و فضل علمى امام باقر (علیه السلام)اعتراف کرده اند (شرح احقاق الحق ، ج۱۲ ، ص ۱۶۱).

معجزات: دلیل دیگر اثبات مقام امام باقر (علیه السلام) معجزاتى است که در موارد زیادى از آن حضرت صادر شده است و از طرفى او مدعى امامت نیز بود. معجزه همان گونه که ادعاى نبوت را اثبات مى کند ادعاى امامت را نیز اثبات مى کند. ابوبصیر صحابوخاص آن حضرت ، نقل مى کند: هنگامى که نابینا شدم به محضر امام باقر (صلى الله علیه وآله وسلم) عرض کردم شما وارث رسول اللّه اید و پیامبر (صلى الله علیه وآله وسلم وارث همه انبیا بود و علم همه پیامبران را یکجا داشت ، آیا شما مى توانید مردگان را زنده کنید و بیمارى کور و پیسى را درمان نمایید؟ حضرت فرمود: بلى با اذن خدا ، سپس به من نزدیک شد و دست مبارکش را به صورت و چشمانم مالید ، ناگهان من بینایى را باز یافتم و اطرافم را مشاهده نمودم. آن گاه امام (علیه السلام به من فرمود: آیا مى خواهى این گونه بینا باشى و هر چه نصیب دیگران از خوبى و بدى شد نصیب شما نیز بشود یا این که به حال اول برگردى و بهشتى خالص باشى؟ گفتم مى خواهم به حال قبلى برگردم و اهل بهشت باشم. حضرت بر چشمانم مسح نمود و به حالت قبل برگشت (مناقب ، ج۴ ، ص ۲۰۰).

در حدیث دیگر ، ابوبصیر نقل مى کند: همراه امام باقر (علیه السلام) در مراسم حج بودم ، احساس کردم که جمعیت حاجیان زیاد است و شور و ولوله زیادى دارد ،به محضر امام باقر (علیه السلام) عرض کردم:چه قدر سر و صدا زیاد است و جمعیت حاجیان فراوان؟ حضرت در پاسخ فرمود: بلکه چه قدر ضجه و ناله زیاد است و حاجى کم اند ، بعد فرمود: مى خواهى آنچه را گفتم با چشم ببینى؟ پس بر چشمانم مسح نمود و فرمود: ببین ; به سـوى حجـاج نگـاه کـردم دیـدم که بیشتر مردم به صورت بوزینه ها و خـوک ها هستنـد و انسـان ها در میان آنان اندک اند (دعائم الاسلام ، ج۱ ، ص ۷۸ ; عیون المعجزات ، ص ۶۸ ; مناقب ، ج۳ ، ص ۳۱۸) و موارد مشابه آن که در کتب معتبر روائى ، تفصیلاً نقل شده است ( دلائل الامامه ، ص ۲۱۸ ; مناقب ، ج۳ ، ص ۲۴۱).

منابع

اعلام الورى باعلام الهدى  ، طبرسى ، فضل بن حسن، تحقیق: مؤسسه آل البیت ، انتشارات ستاره ، قم ; ۱۴۱۷ق ، الارشاد  ، مفید ، محمد بن محمد بن نعمان العکبرى البغدادى (وفات۴۱۳ق) ، دارالمفید ، بیروت لبنان ، ۱۴۱۴ق ـ ۱۹۹۲م ; الاقتصاد  ، طوسى ، محمد بن حسن ، مکتبه چهلستون ،قم ، ۱۴۰۰ق ; الامالى  ، صدوق ، محمد بن على بن الحسین ، تحقیق و نشر: مؤسسه البعثه ، قم ، ۱۴۱۷ق ; بحارالانوار  ، مجلسى ، محمدباقر (وفات۱۱۱۱ق) ، تحقیق: یحیى العابدی ، مؤسسه الوفاء ، بیروت ، لبنان ،۱۴۰۳ق ـ ۱۹۸۲م ; تاریخ دمشق  ، ابن عساکر، على بن حسین، (وفات۵۷۱) تحقیق: على شیرى ، دارالفکر للطباعه والنشر ، بیروت ، لبنان ، ۱۴۱۵ق ; تقریب المعارف  ، حلبى ، ابوالصلاح ، تقى الدین بن نجم (وفات ۳۷۴ق) ، تحقیق: رضا استادى  ، بى جا ، ۱۳۶۳هـ.ش ; دعائم الإسلام  ، قاضى النعمان المغربى ، نعمان بن محمد بن منصور (وفات ۳۶۳ق) ، تحقیق: آصف بن على اصغر فیضى ، دار المعارف ، قاهره ، ۱۹۶۳م ; دلائل الامامه  ، طبرى ، محمد بن جریر (وفات قرن ۴) تحقیق و چاپ مؤسسه البعثه ، قم ، ۱۴۱۳ ; روضه الواعظین  ، فتال نیشابورى، محمد بن فتال (وفات ۵۰۸) ، تحقیق: سید محمد بن مهدى الفتال ، منشورات رضى ، قم ; سنن ابوداود  ، سجستانى ، سلیمان بن اشعث ، دارالفکر ، بیروت ، ۱۴۱۰ق ; شرح احقاق الحق  ، المرعشى التسترى ، قاضى نوراللّه الحسینى (۱۴۱۱ق) تحقیق: سید شهاب الدین مرعشى النجفى ، چاپ کتابخانه آیه اللّه مرعشى نجفى ، قم ;صحیح بخارى  ، بخارى ، محمد بن اسماعیل ، دارالفکر للطباعه والنشر ،بیروت ، ۱۴۰۱ق ; صحیح مسلم  ، نیشابورى ، مسلم بن حجاج ، بیروت ، دارالفکر ، بى تا ; الصراط المستقیم  ، العاملى النباطى ، زین الدین على بن یونس (وفات ۸۷۷ق) تحقیق و تعلیق: محمد باقر بهبودى ، چاپ المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه ، النجف الأشرف ; الصواعق المحرقه  ، هیثمى ، ابن حجر ، احمد بن محمد۹۷۲هـ ، مؤسسه الرساله  ، بیروت ، ۱۴۱۷٫ الکافى  ، کلینى ، محمد بن یعقوب بن اسحاق الرازی (وفات۳۲۹ق) ، دارالکتب الاسلامیه ،تهران، ۱۳۶۳ق ; عیون المعجزات  ، حسین بن عبدالوهاب (وفات قرن ۵) چاپ ۱۳۶۹ ، الحیدریه ، نجف ;غایه المرام ، بحرانى، سید هاشم، بى تا ; کشف الغمه فى معرفه الأئمّه  ، اربلى ، ابوالفتح ، على بن عیسى (وفات۶۹۳ق) دارالاضواء ، بیروت ، لبنان ، ۱۴۰۵ق ۱۹۸۵م ; کفایه الأثر  ، خزاز القمى ، على بن محمد بن على ، تحقیق: سید عبداللطیف حسینى کوهکمرى خوئى ، انتشارات بیدار ، قم ، ۱۴۰۱هـ.ق ; مسند احمد  ، احمد بن حنبل ، بیروت ، دار صادر ; مناقب آل ابوطالب  ، ابن شهر آشوب ، ابوعبداللّه محمد بن على (وفات۵۸۸ق) الحیدریه ، نجف ; وفیات الأعیان  ، ابن خلکان، شمس الدین (وفات ۶۸۱ق) تحقیق: احسان عباسى ، دارالثقافه ، بیروت.

قنبرعلى صمدى

http://tohid.ir/fa/persian/articleView?articleId=2987