پاسارگاد و مسجد مادر سلیمان

پیرامون کوروش دوم (مشهور به کورش کبیر)، پادشاه هخامنشی سخن بسیار است. شخصیتی که بخش وسیعی از زندگانی خود را صرف کشورگشایی و توسعه قلمروی حکومت خود کرد. برخی او را قدیس نامیدند و وی را با ذوالقرنین قرآن یکی دانستند. برخی نیز او را فردی قدرت‌طلب، ویرانگر و عامل نابودی چندین تمدن می‌دانند. بسیاری این بنای مشهور در «روستای مادر سلیمان» را همان مقبره او می‌دانند و برخی نیز معتقدند که انتساب این بنا به کورش دوم هخامنشی، تنها یک احتمال بی اساس است. گذشته از اختلافاتی که پیرامون او وجود دارد، دانستن نکته‌ای اساسی پیرامون مقبره احتمالی وی، خالی از لطف نیست.

این مقبره در دوره اسلامی، به نام مقبره مادر سلیمان نامیده می‌شد. در دوران حاکمیت اتابکان بر منطقه فارس، در سال ۶۲۰ یا ۶۲۱ هجری قمری با استفاده از ستون‌ها و سنگ‌های کاخ‌های پاسارگاد، مسجد جامعی پیرامون آرامگاه ساخته و محرابی نیز بر سنگ درون اتاق آرامگاه حجاری شد. در سال ۱۳۵۰ خورشیدی، این سنگ‌ها به جای قبلی خود بازگردانده شد.[۱] تصویری از ستون‌های اطراف مقبره:

جهانگردانی که در گذر تاریخ از این مکان عبور کرده‌اند نیز این بنا را با عنوان «مسجد مادر سلیمان» ثبت کرده اند و گفته اند که اهالی نیز این مکان را مسجد می‌خوانند.[۲] همچنین در تصویر زیر، طرح محوطه آرامگاه کوروش دوم (کورش بزرگ) از نمای بالا دیده می‌شود. اثری از ارنست هرتسفلد، که بین سال‌های ۱۹۰۵ تا ۱۹۲۸ ثبت شده است. این دیوارها و ستون‌ها نشانگر حدود و ثغور مسجد اتابکی هستند، که در واقع اتابکان، مقبره را مرکز مسجد قرار دادند.

علاوه بر این، در خود مقبره کورش کبیر، کتیبه‌های قرآنی حک شده است. وقتی از در ورودی وارد مقبره می‌شویم، در ضلح سمت راست (دیوار جنوب غربی) آن محرابی سنگی وجود دارد که دور تا دور آن با اسماء جلاله و آیات کریمه قرآن مزیّن شده است. تصاویری از درون مقبره و سنگ‌نبشته‌های قرآنی:

اما نکته قابل بیان در این است که بنا بر شریعت اسلام، اگر مکانی به عنوان مسجد قرار داده شد، برای ابد مسجد خواهد بود. حتی اگر ساختمان و دیوارهای آن خراب گردد، باز هم بنابر احتیاط حکم مسجد را خواهد داشت.[۳] در فتاوای آیت الله خامنه‌ای هم این نکته بیان شده است که «تخریب و ویران کردن مسجد جایز نیست و به‌طور کلى خراب کردن مسجد آن را از مسجد بودن خارج نمى‌‏کند».[۴] علاوه بر اینکه نجس کردن مسجد حرام است و اگر قسمتی از مسجد یا محوطه آن نجس شد، واجب است که فوراً پاک شود.[۵] همچنین کفار (منکرین انبیاء و ادیان الهی) و مشرکین و به تعبیری کسانی که پیرو یکی از ادیان الهی نیستند، نجس هستند و حضور عین نجاست در مسجد حرام است.

حال با توجه به اینکه مقبره کورش و صُـفه‌ای که مقبره بر روی آن بنا شده همچنان در حکم مسجد است (از زمان اتابکان تا ابد)، آیا به راستی مسئولین میراث فرهنگی اقدامی برای حفظ طهارت آن مکان انجام داده‌اند؟

 

پی‌نوشت:

 

[۱]. علیرضا شاپور شهبازی، راهنمای جامع پاسارگاد، شیراز: بنیاد فارس شناسی، ۱۳۸۸. ص ۱۲۱.

Encyclopaedia Iranica, Cyrus v. The Tomb of Cyrus: iranicaonline.org, articles, cyrus-v-tomb

[۲]. جورج ناتانیل کرزن، ایران و قضیه ایران‏، ترجمه غلام‌على وحید مازندرانى‏، تهران: انتشارات علمى و فرهنگى‏، ۱۳۸۰. ج‏ ۲، ص ۹۴-۹۵-۱۱۰

[۳]. امام خمینی، رساله توضیح المسائل، باب نماز، فصل مکان نمازگزار، احکام مسجد، مسئله ۹۰۳-۹۰۹

[۴]. ترجمه اجوبه الاستفتائات آیت الله خامنه‌ای، احکام مسجد، مسئله شماره ۴۱۱

[۵]. امام خمینی، همان، مسئله ۹۰۰