چهارشنبه سوری، جشنی عربی که ایرانیزه شد!
رفته رفته به پایان سال خورشیدی می‌رسیم. روزهایی که برای بسیاری، همراه با شور و شوق و برای بسیاری عذاب و ناآرامی است و صدای هولناک انفجار اشیاء محترقه آرامش و آسایش را از آنان سلب نموده است. خیلی‌ها گمان می‌کنند که چهارشنبه سوری یک جشن مقدس ملّی است! و از همین روی آن را [به بدترین شیوه] گرامی می‌دارند! پس لازم است حقایقی را بیان کنیم.
– چهارشنبه سوری ربطی به آیین زرتشتی ندارد
در گاهشماری زرتشتی، «هفته» موضوعیت ندارد. به تعبیری صریح‌تر، در گاهشماری‌های بومی ایرانی؛ هفته وجود داشت، اما در تقویم مذهبیِ زرتشتی، هفته وجود نداشته و ندارد و اگر بخواهیم دقیق‌تر بنگریم، ورود «هفته» به تقویم‌های ایرانی در اثر نفوذ فرهنگ سامی (عربی-عبرانی) به فرهنگ ایران بود.[۱] فی الواقع، در آیین زرتشتی چیزی به نام چهارشنبه وجود ندارد، و بالتبع، چهارشنبه سوری نیز در این آیین وجود ندارد. خانم دکتر کتایون مزداپور از محققان صاحب‌نام زرتشتی می‌نویسند: «خیلی از آنها (جشن‌ها و آیین‌ها) هرگز زرتشتی نبوده اند، مثل چهارشنبه سوری.»[۲]
موبد موبدان ایران، جهانگیر اوشیدری می‌نویسد: «شک نیست که افتادن این آتش‌افروزی به شب آخرین چهارشنبه سال، پس از اسلام است، چه، ایرانیان باستان شنبه و آدینه نداشتند. چون روز چهارشنبه نزد اعراب روز شوم و نحسی بود لذا برای رفع نحسی اقداماتی می‌کردند. بنابراین چهارشنبه سوری جزو جشن‌های ایران باستان نیست.»[۳]
همچنین دکتر کورش نیکنام، موبد زرتشتی و پژوهشگر در آداب و سنن ایران باستان، عقیده دارد که چهارشنبه سوری هیچ ارتباطی با زرتشتیان ندارد و شکل گیری این مراسم را پس از حمله اعراب به ایران می‌داند: «در گاهشماری زرتشتیان اصلاً هفته وجود ندارد. شنبه و یکشنبه و… بعد از تسلط اعراب به فرهنگ ایران وارد شد. بنابراین اینکه ما شب چهارشنبه‌ای را جشن بگیریم (چون چهارشنبه در فرهنگ عرب روز نحس هفته بوده) خودش گویای این هست که چهارشنبه سوری بعد از اسلام در ایران مرسوم شد.»[۴] در تکمله سخن موبد نیکنام باید به عرض برسانیم که هرچند در بین عرب، چهارشنبه (یوم الاربعاء) نحس شمرده می‌شد،[۵] لیکن در قرآن و روایات صحیح، نحس بودنِ چهارشنبه مورد تأیید نیست (چون در عقائد اسلامی، هیچ روزی ذاتاً نحس نیست) ولذا جشنی با عنوانِ چهارشنبه سوری و مشابه این در منابع اسلامی وجود ندارد (بلکه این رسم و رسومات احمقانه مربوط به عرب عصر جاهلی بوده است که برخلاف تعالیم اسلامی، تا سالیان دراز ادامه پیدا کرد). حتی آقا جمال خوانساری در کتاب «کلثوم ننه» (کتابی طنز در نقد باورهای خرافی)، به صراحت، چهارشنبه سوری را مربوط به تقویم عربی و در آخرین چهارشنبه ماه صفر می‌داند که بسیاری از مردم آن را ایرانیزه کرده و با درهم آمیختن خرافات، آن را جشن می‌گیرند.[۶]
– چالش !
روشن است که این جشن، ربطی به زرتشتیان ندارد، و انتساب آن به ایران باستان ابداً صریح نیست. چهارشنبه سوری (یوم الاربعاء) مربوط به عرب عصر جاهلیت بوده است، و یا در بهترین حالت، ترکیبی از سنت‌های بومی ایرانی و سنت‌های عرب عصر جاهلی است. پس چرا عده‌ای با همه وجود می‌کوشند که این سنت ناموزون و بی‌محتوا را زنده نگه دارند؟ آن همه عربده کشی، ایجاد فضای تنش‌زا، مردم آزاری و ایجاد صداهای مهیب و دلخراش، خرد شدن شیشه‌ها ناشی از موج انفجار، تلفات یا زخمی شدن نیروی انسانی که فضا را به بدترین شکل برای شهروندان ناامن می‌کند،[۷] آیا اینها چیزی جز نابخردی است؟ چرا عده‌ای به خاطر شادیِ چند ساعته (آن هم از نوع نشاط کاذب)، حاضر می‌شوند به هر ذلت و حماقتی تن دهند و آسایش را از دیگران سلب کنند ؟ آیا سادیسم، مصداقی غیر از این دارد؟ آیا این جشن کذایی، توهین به هویت مردم ایران نیست؟
عجیب‌تر اینکه باستانگرایان افراطی که رسماً با اسلام (به علت عربی بودن کتابِ مقدس آن) مخالفت می‌کنند، و بر اساس منش نژادپرستانه‌ی خود، معتقد به حذف «هرگونه پیوند با عرب» هستند، در این موضع، کاملاً خود را به «نفهمیدن» و «ندیدن» و «نشنیدن» زده‌اند. چون باستانگرایان به خاطر اهداف سیاسی، حاضرند هویتِ مورد ادعای خود را لگدمال کنند!
پی‌نوشت:
[۱]. مری بویس، زرتشتیان، باورها و آداب دینی آنها، ترجمه ع.بهرامی، تهران: نشر ققنوس، ۱۳۹۱، ص ۹۹ [۲]. مجله‌ی هفت آسمان، بهار ۱۳۸۴، شماره ۲۵، صفحه ۱۸ [۳]. جهانگیر اوشیدری، دانشنامه مزدَیَسنا، تهران: نشر مرکز، ۱۳۸۹، ص ۳۳۳، ذیل عنوان «سوری» [۴]. بی بی سی فارسی، چهارشنبه سوری، جشنی در استقبال از نوروز، ۱۵ مارس ۲۰۰۹، ۲۵ اسفند ۱۳۸۷ [۵]. ابن کثیر الدمشقی، البدایه و النهایه، بیروت: دار الفکر، ۱۹۸۶، ج ۱ ص ۱۲۸ [۶]. کلثوم ننه، باب هشتم، (در بیان سازها و افعال آنها)، ص ۴۲ [۷]. روزنامه مردم سالاری، سنت چهارشنبه سوری به چهارشنبه ستیزی مبدل گردیده، نویسنده مقاله: ناصر توسلی نیکخو، شماره ۳۱۵۵، تاریخ ۱۳۹۱/۱۲/۲۲، همچنین بنگرید به جام جم آنلاین، ۲۳ اسفند ۱۳۸۹.
