هویت عربی یکی از سران ناسیونالیسم

احمد کسروی (۱۲۶۹-۱۳۲۴ خورشیدی) از سران ناسیونالیسم در عصر پهلوی بود. او دل در گرو ملی‌گرایی افراطی و نمادهای باستانی ایران داشت و در آن مسیر، شهرت «کسرَوی» را برای خود برگزید، بدین معنی که خود را به کسری (نام عام شاهان ساسانی)‌ منسوب می‌دانست. وی در آثاری چون «در پیرامون اسلام»، «بخوانند و داوری کنند»، «در پیرامون ادبیات»، «فرهنگ چیست؟»، «زبان پاک» و… به اشارت یا صراحت در پی نفی هرگونه آثار زبان عربی بوده، و در جهت احیای شعائر باستانی می‌کوشید. او خواستار «پالایش زبان فارسی از واژگان عربی بود. حتی در کتاب «ورجاوند بنیاد»، دستگاه نظری وی به صورت آیینی تازه (در مقابل اسلام راستین)‌ جلوه‌گر شد.[۱] وی (کسروی را می‌گویم) به قدری در ترفیع نشان‌های باستانی (و جعل واژگان پارسی در تقابل با زبان عربی) افراط می‌کرد که ملک الشعراء بهار (که هم‌عصر با کسروی بود) قصیده‌ای در نقد و هشدار به او سرود.[۲]

اما نکته جالب اینجاست که کسروی با اینکه خود از لیدرهای باستانگرایی و «عرب‌ستیزی» در عصر پهلویِ اول بود، لیکن خود اصالتاً عرب (از خانواده‌های سادات ساکن تبریز) بود!‌ نام پدرش میرقاسم، فرزند میراحمد، فرزند میر محمدتقی بود.[۳] و او نیز در کتاب «زندگانی من» به صراحت می‌گوید: «من از یک خاندان ملایی و سیدی بودم».[۴]

احمد کسروی جزو رهبران جنبشی بود که در پی ساخت «هویت ایرانی سکولار» بود،[۵] لیکن می‌بینیم که با وجود چنین تفکر افراط‌گرایانه‌ای، ایشان خود اصالتاً ایرانی نبودند! به همین منوال، دیگر باستانگرایان (که در مقایسه با کسروی، عددی به حساب نمی‌آیند) هم چه بسا اصالتاً غیر ایرانی باشند. مثلاً ممکن است شخصی که ادعای اصالت ایرانی و نژاد آریایی دارد، در حقیقت از نسل بنی امیه باشند (که تعصبات قومیتی و ناسیونالیستی افراطی داشتند) که بعضاً در ایران هم ساکن شده بودند، یا از نسل مغولان یا رومی و یونانی و سامی و… باشند که در اثر موقعیت جغرافیایی و یا آمیزش‌های اقوام با یکدیگر، از حیث چهره و زبان، مانند دیگر مردم ایران گشته اند.

پی‌نوشت:

[۱]. احمد کسروی، کاروَند، به کوشش یحیی ذکاء، صفحه هفت پیشگفتار

[۲]. ملک‌الشعرای بهار، قصائد، قصیده شماره ۲۵۸ (در هجو سید احمد کسروی)

[۳]. احمد کسروی، کاروَند، همان، صفحه پنج و شش پیشگفتار

احمد کسروی، زندگانی من، تهران: افست رشدیه، ۱۳۵۵ خورشیدی، ص ۵

[۴]. احمد کسروی، زندگانی من، همان، صفحه ۷

[۵]. ژانت آفاری، روشن‌فکران و هنجارهای جدید جنسی، BBC فارسی، ۱۴ مارس ۲۰۱۲.