منظور از ام المؤمنین ۲ +سند

 

منظور از ام المؤمنین ۲ +سند

بخش اول متن در لینک زیر :

منظور از ام المؤمنین ۱ +سند

شأن نزول آیه:

دلیل نزول این آیه، گفتار زشت برخى از صحابه بود که زنان رسول خدا صلی الله علیه وآله را قبل از وفات آن حضرت بین خود تقسیم کرده بودند و هر کدام یکى از همسران آن حضرت را انتخاب کرده بود و مى‌گفتند که اگر رسول خدا از دنیا برود، ما با این همسرش ازدواج خواهیم کرد. این سخنان به گوش پیامبر خدا رسید و آن حضرت را ناراحت و غمگین کرد، خداوند به خاطر حفظ حرمت و تسکین قلب نازنینش این حکم را نازل کرد و به همه صحابه گوشزد نمود که هرگز حق ازدواج با همسران آن حضرت بعد از وفات ایشان را ندارید.

این مطلب به صورت گسترده در صحیح‌ترین و قدیمى‌ترین منابع اهل سنت یافت مى‌شود:

مقاتل بن سلیمان که از قدیمى‌ترین تفسیرپردازان اهل سنت به شمار مى‌رود، در شأن نزول آیه ۵۳ سوره احزاب «وَما کانَ لَکُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلا أَنْ تَنْکِحُوا أَزْواجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَداً إِنَّ ذلِکُمْ کانَ عِنْدَ اللَّهِ عَظیماً» مى‌نویسد:

فقال طلحه بن عبید الله القرشی من بنی تیم بن مره: ینهانا محمد أن ندخل على بنات عمنا، یعنی عائشه، رضی الله عنها، وهما من بنی تیم بن مره، ثم قال فی نفسه: والله، لئن مات محمد وأنا حی لأتزوجن عائشه، فأنزل الله تعالى فی قول طلحه بن عبید الله «وَما کانَ لَکُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلا أَنْ تَنْکِحُوا أَزْواجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَداً إِنَّ ذلِکُمْ کانَ عِنْدَ اللَّهِ عَظیماً» لأن الله جعل نساء النبی صلى الله علیه وسلم على المؤمنین فی الحرمه کأمهاتهم. فمن ثم عظم الله تزویجهن على المؤمنین.

طلحه بن عبید الله قرشى از بنى تیم گفت: محمد ما را از این که به نزد دختر عمویمان یعنى عائشه رویم ! – طلحه و عائشه هر دو از بنى‌تیم بودند- سپس در دل خویش گفت: قسم به‌خدا اگر محمد بمیرد و من زنده باشم، با عائشه ازدواج مى‌کنم.

به همین سبب خداوند این آیه را نازل کرد که «شما حق ندارید که رسول خدا را آزار دهید و حق ندارید که بعد از او با همسرانش ازدواج کنید که این کار در نزد خداوند (گناه) بزرگى است».

زیرا خداوند همسران رسول خدا (صلی الله علیه واله)‌ را در حرمت ازدواج مانند مادرانشان قرار داده است و به همین سبب خدا ازدواج با آنان را گناه کبیره براى مومنان دانسته است.

الأزدی البلخی، أبو الحسن مقاتل بن سلیمان بن بشیر (متوفای۱۵۰هـ)، تفسیر مقاتل بن سلیمان، ج۳، ص ۵۳، تحقیق: أحمد فرید، ناشر: دار الکتب العلمیه – لبنان/ بیروت، الطبعه: الأولى، ۱۴۲۴هـ – ۲۰۰۳م.

 

و أبومظفر سمعانى مى‌نویسد:

وقوله: «ما کانَ لَکُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ» قال أهل التفسیر: لما نزلت آیه الحجاب ومنع الرجال من الدخول فی بیوت النبی، قال رجل من الصحابه: ما بالنا نمنع من الدخول على بنات أعمامنا، والله لئن حدث أمر لأتزوجن عائشه، والأکثرون على أن القائل لهذا طلحه بن عبید الله، وکان من رهط أبی بکر الصدیق.

اهل تفسیر گفته‌اند که وقتى آیه حجاب نازل شد و مردان از ورود به خانه رسول خدا (صلی الله علیه وآله) منع شدند، یکى از صحابه گفت: چه شده است که ما را از وارد شدن به دختران عموى‌مان، باز مى‌دارند ؟ قسم به خدا اگر اتفاقى افتاد (رسول خدا مرد) با عائشه ازدواج مى‌کنم.

بیشتر علما بر این عقیده‌اند که گوینده این سخن، طلحه بن عبید الله بوده است که از قبیله ابو‌بکر بود.

السمعانی، ابوالمظفر منصور بن محمد بن عبد الجبار (متوفای۴۸۹هـ)، تفسیر القرآن، ج۴، ص ۳۰۱، تحقیق: یاسر بن إبراهیم و غنیم بن عباس بن غنیم، ناشر: دار الوطن – الریاض – السعودیه، الطبعه: الأولى، ۱۴۱۸هـ- ۱۹۹۷م.

نحاس در ” معانی القرآن ” شان نزول این آیه را این چنین بیان می کند :

” قال قتاده قال رجل من أصحاب رسول الله صلی الله علیه وسلم إن مات رسول الله صلی الله علیه وسلم تزوجت فلانه . قال معمر قال هذا طلحه لعائشه   ”

( قتاده می گوید : مردی از اصحاب رسول الله صلی الله علیه – و آله – وسلم گفت : اگر رسول الله بمیرد ، با فلانه ( یکی از زنان پیامبر ) ازدواج خواهم کرد . معمر می گوید : گوینده این جمله همانا طلحه بوده است در مورد عایشه )

معانی القرآن الکریم ، ج ۵ ص ۳۷۳ ،اسم المؤلف: النحاس الوفاه: ۳۳۸ ، دار النشر : جامعه أم القرى – مکه المرمه – ۱۴۰۹ ، الطبعه : الأولى ، تحقیق : محمد علی الصابونی

 
ابن أبوحاتم رازى در تفسیر خود سه روایت در این باره نقل کرده است:
۱۷۷۶۳ عن ابن عباس رضی الله، عنه فی قوله: وما کان لکم ان تؤذوا رسول الله… قال: نزلت فی رجل هم ان یتزوج بعض نساء النبی صلى الله علیه وسلم بعده، قال سفیان: ذکروا انها عائشه رضی الله، عنها.

۱۷۷۶۴ عن عبد الرحمن بن زید بن اسلم قال: بلغ النبی صلى الله علیه وسلم ان رجلا یقول: ان توفی رسول الله صلى الله علیه وسلم تزوجت فلانه من بعده، فکان ذلک یؤذی النبی صلى الله علیه وسلم فنزل القران وما کان لکم ان تؤذوا رسول الله.

۱۷۷۶۵ عن السدى رضی الله، عنه قال: بلغنا ان طلحه بن عبید الله قال: ایحجبنا محمد، عن بنات عمنا، ویتزوج نسائنا من بعدنا لئن حدث به حدث لنتزوجن نساءه من بعده. فنزلت هذه الایه

از ابن عباس روایت شده است که در مورد آیه «وما کان لکم أن توذوا…» گفت: در مورد مردى نازل شد که مى‌خواست با بعد از رحلت رسول خدا (صلی الله علیه وآله) یکى از همسران آن حضرت ازدواج کند. سفیان گفته است که چنین مى‌گویند که آن زن عائشه بوده است !

از عبد الرحمن بن زید بن اسلم روایت شده است که گفت: به پیامبر (صلی الله علیه واله) خبر رسید که مردى مى‌گوید: اگر پیامبر از دنیا رفت من بعد از او با فلان زن ازدواج مى‌کنم !

سخن او سبب آزار رسول خدا (صلی الله علیه وآله) شد؛ و این آیه نازل گردید که «وما کان لکم أن توذوا…»

از سدى از عبد الرحمن بن زید روایت شده است که به ما خبر رسید که طلحه بن عبید الله گفت: آیا محمد بین ما و دختران عمو‌مان پرده قرار مى‌دهد ؟ و خود بعد از مردن ما با همسران ما ازدواج مى‌کند ؟ قسم به خدا اگر براى او اتفاقى افتاد، بعد از او با همسرانش ازدواج خواهیم کرد.

به همین سبب این آیه نازل شد !

إبی أبی حاتم الرازی، عبد الرحمن بن محمد بن إدریس (متوفای۳۲۷هـ)، تفسیر ابن أبی حاتم، ج۱۰، ص ۳۱۵۰، تحقیق: أسعد محمد الطیب، ناشر: المکتبه العصریه – صیدا.

 

 

مشابه این مطلب را بیهقی در سنن خویش از قول ابن عباس بیان می کند و اضافه می کند که آن مرد قصد ازدواج با عایشه و ام سلمه را داشته است .

۱۳۴۱۸ – أَخْبَرَنَا عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدَانَ، أنبأ سُلَیْمَانُ بْنُ أَحْمَدَ اللَّخْمِیُّ، ثنا الْحَسَنُ بْنُ الْعَبَّاسِ الرَّازِیُّ، ثنا مُحَمَّدُ بْنُ حُمَیْدٍ، ثنا مِهْرَانُ بْنُ أَبِی عُمَرَ، ثنا سُفْیَانُ الثَّوْرِیُّ، عَنْ دَاوُدَ بْنِ أَبِی هِنْدٍ، عَنْ عِکْرِمَهَ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِیَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ لَوْ قَدْ مَاتَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ لَتَزَوَّجْتُ عَائِشَهَ أَوْ أُمَّ سَلَمَهَ، فَأَنْزَلَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ: {وَمَا کَانَ لَکُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللهِ، وَلَا أَنْ تَنْکِحُوا أَزْوَاجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَدًا إِنَّ ذَلِکُمْ کَانَ عِنْدَ اللهِ عَظِیمًا} [الأحزاب: ۵۳] ” قَالَ سُلَیْمَانُ: لَمْ یَرْوِهِ عَنْ سُفْیَانَ إِلَّا مِهْرَانُ

سنن البیهقی الکبرى ، ج ۷ ص ۶۹ ،اسم المؤلف: أحمد بن الحسین بن علی بن موسى أبو بکر البیهقی الوفاه: ۴۵۸ ، دار النشر : مکتبه دار الباز – مکه المکرمه – ۱۴۱۴ – ۱۹۹۴ ، تحقیق : محمد عبد القادر عطا
و قرطبى مفسیر شهیر و پرآوازه سنى مى‌نویسد:

وَقَالَ الْقُشَیْرِیُّ أَبُو نَصْرٍ عَبْدُ الرَّحْمَنِ: قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ قَالَ رَجُلٌ مِنْ سَادَاتِ قُرَیْشٍ مِنَ الْعَشَرَهِ الَّذِینَ کَانُوا مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ عَلَى حِرَاءٍ- فِی نَفْسِهِ- لَوْ تُوُفِّیَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ لَتَزَوَّجْتُ عَائِشَهَ، وَهِیَ بِنْتُ عَمِّی. قَالَ مُقَاتِلٌ: هُوَ طَلْحَهُ بْنُ عُبَیْدِ اللَّهِ. قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: وَنَدِمَ هَذَا الرَّجُلُ عَلَى مَا حَدَّثَ بِهِ فِی نَفْسِهِ، فَمَشَى إِلَى مَکَّهَ عَلَى رِجْلَیْهِ وَحَمَلَ عَلَى عَشَرَهِ أَفْرَاسٍ فِی سَبِیلِ اللَّهِ، وَأَعْتَقَ رَقِیقًا فَکَفَّرَ اللَّهُ عَنْهُ. وَقَالَ ابْنُ عَطِیَّهَ: رُوِیَ أَنَّهَا نَزَلَتْ بِسَبَبِ أَنَّ بَعْضَ الصَّحَابَهِ قَالَ: لَوْ مَاتَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ لَتَزَوَّجْتُ عَائِشَهَ، فَبَلَغَ ذَلِکَ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ فَتَأَذَّى بِهِ، هَکَذَا کَنَّى عَنْهُ ابْنُ عَبَّاسٍ بِبَعْضِ الصَّحَابَهِ. وَحَکَى مَکِّیٌّ عَنْ مَعْمَرٍ أَنَّهُ قَالَ: هُوَ طَلْحَهُ بْنُ عُبَیْدِ الله.

ابن عباس گفته است که یکى از بزرگان قریش از ده نفرى که با رسول خدا (صلی الله علیه وأله) در غار حراء بودند در دل خویش گفت: اگر پیامبر از دنیا برود، با عائشه که دختر عموى من است ازدواج مى‌کنم ! مقاتل مى گوید: او طلحه بن عبید الله است

ابن عطیه نیز گفته است: روایت شده است که این آیه در مورد یکى از صحابه نازل شد که گفت: اگر رسول خدا بمیرد، با عائشه ازدواج مى‌کنم !

این خبر به رسول خدا (صلی الله علیه وأله) رسید ! و آن حضرت نیز بدین سبب آزرده شد.

در این روایت ابن عباس با کنایه گفته است یکى از صحابه ولى مکى از معمر روایت کرده است که او گفته است «طلحه بن عبید الله»

الأنصاری القرطبی، ابوعبد الله محمد بن أحمد (متوفای۶۷۱هـ)، الجامع لأحکام القرآن، ج۱۴، ص ۲۲۸، ناشر: دار الشعب – القاهره.

 

دیگر دانشمندان و مفسران اهل سنت نیز بر این مطلب تصریح کرده‌اند که ما فقط به ذکر نام و آدرس کتاب آن‌ها اکتفا مى‌کنیم:

الزهری، محمد بن سعد بن منیع ابوعبدالله البصری (متوفای۲۳۰هـ)، الطبقات الکبرى، ج۸، ص ۲۰۱، ناشر: دار صادر – بیروت؛

البلاذری، أحمد بن یحیی بن جابر (متوفای۲۷۹هـ)، أنساب الأشراف، ج۳، ص ۲۰۱، طبق برنامه الجامع الکبیر؛

السمرقندی، نصر بن محمد بن أحمد ابواللیث (متوفای۳۶۷ هـ)، تفسیر السمرقندی المسمی بحر العلوم، ج۳، ص ۶۶، تحقیق: د. محمود مطرجی، ناشر: دار الفکر – بیروت؛

البغوی، الحسین بن مسعود (متوفای۵۱۶هـ)، تفسیر البغوی، ج۳، ص ۵۴۱، تحقیق: خالد عبد الرحمن العک، ناشر: دار المعرفه – بیروت؛

الأندلسی، ابومحمد عبد الحق بن غالب بن عطیه (متوفای۵۴۶هـ)، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، ج۴، ص ۳۹۶، تحقیق: عبد السلام عبد الشافی محمد، ناشر: دار الکتب العلمیه – لبنان، الطبعه: الاولى، ۱۴۱۳هـ- ۱۹۹۳م؛

إبن العربی، ابوبکر محمد بن عبد الله (متوفای۵۴۳هـ)، أحکام القرآن، ج۳، ص ۶۱۷، تحقیق: محمد عبد القادر عطا، ناشر: دار الفکر للطباعه والنشر – لبنان؛

ابن الجوزی، جمال الدین ابوالفرج عبد الرحمن بن علی بن محمد (متوفای ۵۹۷ هـ)، زاد المسیر فی علم التفسیر، ج۶، ص ۴۱۶، ناشر: المکتب الإسلامی – بیروت، الطبعه: الثالثه، ۱۴۰۴هـ؛

الرازی الشافعی، فخر الدین محمد بن عمر التمیمی (متوفای۶۰۴هـ)، التفسیر الکبیر أو مفاتیح الغیب، ج۲۵، ص ۴۱۶، ناشر: دار الکتب العلمیه – بیروت، الطبعه: الأولى، ۱۴۲۱هـ – ۲۰۰۰م؛

الزیلعی، عبدالله بن یوسف ابومحمد الحنفی (متوفای۷۶۲هـ)، تخریج الأحادیث والآثار الواقعه فی تفسیر الکشاف للزمخشری، ج۳، ص ۱۲۸، تحقیق: عبد الله بن عبد الرحمن السعد، ناشر: دار ابن خزیمه – الریاض، الطبعه: الأولى، ۱۴۱۴هـ؛

العینی الغیتابی الحنفی، بدر الدین ابومحمد محمود بن أحمد (متوفای ۸۵۵هـ)، عمده القاری شرح صحیح البخاری، ج۱۹، ص ۱۲۱، ناشر: دار إحیاء التراث العربی – بیروت؛

الأنصاری الشافعی، أبویحیى زکریا (متوفای۹۲۶هـ)، أسنى المطالب فی شرح روض الطالب، ج۳، ص ۱۰۲، تحقیق: د. محمد محمد تامر، ناشر: دار الکتب العلمیه – بیروت، الطبعه: الأولى، ۱۴۲۲ هـ – ۲۰۰۰

أبو القاسم خلف بن عبد الملک بن بشکوال (متوفای۵۷۸هـ)، غوامض الأسماء المبهمه الواقعه فی متون الأحادیث المسنده، ج۱۱، ص ۷۱۱ـ۷۱۲، تحقیق: د. عز الدین علی السید , محمد کمال الدین عز الدین، ناشر: عالم الکتب – بیروت، الطبعه: الأولى، ۱۴۰۷هـ

این حکم در حقیقت احترام نهادن به خود پیامبر اسلام و موهبتى است که خداوند به آن حضرت کرده است؛ زیرا با سخنانى که اصحاب گفتند و براى ازدواج با همسران آن حضرت نقشه کشیدند‌، قلب نازنین پیام‌آور خدا شکست و خداوند به منظور تسکین قلب آن حضرت، این حکم را وضع فرمودند؛ چنانچه علاء الدین الخازن در این باره مى‌نویسد:

وهذا من إعلام تعظیم الله لرسوله الله صلى الله علیه وسلم , وإیجاب حرمته حیاً ومیتاً وإعلامه بذلک مما طیب نفسه وسر قلبه واستفرغ شکره فإن من الناس من تفرط غیرته على حرمه حتى یتمنى لها الموت قبله لئلا تنکح بعده.

این اعلام بزرگداشت خداوند براى رسول خدا (صلی الله علیه واله) و واجب کردن حرمت ایشان در زندگى و بعد از مرگ است.

اعلام این مطلب، سبب شادى دل آن حضرت و سرور ایشان و شکر تمام ایشان شد؛ زیرا در میان مردم کسانى هستند که غیرت فراوان بر خانواده خویش داشته و آرزو دارند که همسرش قبل از او بمیرد تا مبادا بعد از او ازدواج نکند !

البغدادی الشهیر بالخازن، علاء الدین علی بن محمد بن إبراهیم (متوفای۷۲۵هـ )، تفسیر الخازن المسمی لباب التأویل فی معانی التنزیل، ج۵، ص ۲۷۳، ناشر: دار الفکر – بیروت / لبنان – ۱۳۹۹هـ ـ ۱۹۷۹م.

همچنین ممکن بود که ازدواج با یکى از همسران پیامبر زمینه برخى از سوء استفاده‌ها و توطئه‌ها را فراهم سازد و دشمنان و کینه‌توزان با استفاده از موقعیت آن‌ها به مقاسد سیاسى و اهداف دنیوى خود بیندیشند؛ چنانچه برخى همانند عبد الله بن زبیر با استفاده از نسبتى که با عائشه داشت، به بسیارى از مقاصد سیاسى و دنیوى خود رسید؛ از این رو خداوند ازدواج با آنان را بر همگان ممنوع اعلام کرد.

«ام المؤمنین» بودن، مسؤولیت را دو برابر می‌کند:

به این نکته نیز باید توجه داشت که اگر چه «ام المؤمنین» بودن مقام رفیع و دست نیافتنى براى دیگران است؛ ولى سبب نمى‌شود که از دیگر گناهان آن‌ها چشم پوشى شود؛ بلکه مسؤولیت آن‌ها را دو برابر مى‌کند و اگر خداى نخواسته گناهى از آن‌ها سر بزند، عذابشان نیز دو برابر خواهد بود؛ چنانچه خداوند در این باره مى‌فرماید:

یا نِساءَ النَّبِیِّ مَنْ یَأْتِ مِنْکُنَّ بِفاحِشَهٍ مُبَیِّنَهٍ یُضاعَفْ لَهَا الْعَذابُ ضِعْفَیْنِ وَ کانَ ذلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسیراً. الأحزاب/۳۰٫

اى همسران پیامبر! هر کدام از شما گناه آشکار و فاحشى مرتکب شود، عذاب او دوچندان خواهد بود و این براى خدا آسان است.

http://www.sonnat.net/